Ҳикоя

"ҚИШЛОҚЧА ОДАТ"

...Қирдамиш...

Жаладан дарак берувчи қоп-қора булутлар тобора пастлаб увада жундек уймалашиб, шитоб-ла бостириб келди. Бир зумда офтоб хиралашиб, сарғайиб қолди, чор-атрофдан нур ўчди, еру кўкни зулмат қоплади. Булутлар ҳаш-паш дегунча Рўзиқулнинг устига ёпирилишди. Уни эса юраги орқага тортиб, қўрқувдан музлаб кетди, тиззалари дағ-дағ титради.

Жала қуйиб, бўрон бошланди.

Рўзиқул атрофни сув босаётганини, у лаҳза сайин кўпайиб, тобора кўтарилиб бораётганини чор-ночор кузатар, қаёққа қочарини билмасди. Сув бир пасда сойга айланди. Рўзиқул тошқин сойдан қандай ўтарини билмай каловланиб турганида, кучли оқим уни зарб билан уриб, йиқитиб юборди. Муздек тўлқинлар оғушида оқиб кетаётиб, бўксаси билан оғу тошга қаттиқ урилди, ўлдим, деб ўйлади. Жон ҳолатда ёввойи дўлана паттасига ёпишди. Бешикдай-бешикдай келадиган тўлқинлар оқим бўйлаб уни бетўхтов итарар, қўрғошиндек оғирлашган кийимларини юлқиб-тортқиларди. Рўзиқул паттани қўйиб юбормай гоҳ шўнғиб, гоҳ қалқиб, интиқиб-интиқиб нафас оларди. Бўтана сув оқизиб келаётган катта-кичик тошлар урилиб, уни беаёв саваларди...

Ёмғир челаклаб қуяр, момақалдироқдан осмон ёрилгудек гумбурлаб, яшин даҳшатли тиғ отарди. Бўрон ув тортиб қутиргандан қутирарди. Рўзиқулнинг қўллари толди. Оёқлари тарракдек қотиб, танасида жон қолмади. Сув шиддатли тарзда кўтарилар, у ушлаб турган паттанинг ҳам таги ювилиб, илдизлари очилиб қолди. "Дош беролмайди!.." деб ўйлади у тоқати тоқ бўлиб ва паттани қўйиб юборди. Кучли оқим бағрига олиб уни ўқдек учириб кетгани ҳамоно...

... Уйғониб кетди.

Рўзиқул алламаҳалгача ўзига келолмай, юрагини дук-дук уришини эшитиб ётди. Сўнг уюшиб қолган жонсиз қўлини кўтариб, енги билан манглайидаги совуқ терини артди-да, сержун оёқларини ёғоч каравотдан осилтириб ярим тушириб ўтирди. "Хайрият, туш экан!..." деди у бироздан сўнг хийла енгил тортиб. Рўзиқул хижил кўнглини ёзолмай, анча маҳалгача бир нуқтага маъносиз тикилиб турди. Тушни яхшиликка йўйиб бўлмасди. Юрак қурғур бирор нимадан харос олгандек ҳамон дуккилларди. Тонг ҳам отиб қолибди: пастак деразадан мовий осмоннинг бир парчаси кўриниб турарди.

Печка ўчиб қолган, уй ичи совиб кетганди.

У иссиқ кўрпа ичида оғизларини ним очиб бир-бирларининг қорнига оёқларини қўйиб тартибсиз ётган ўғилларига "Подъём!.." деди-да, ўзи туриб кийина бошлади.

Катта ўғил тамшанди, кейин ғингшиб қорни устидан укасининг оёғини олиб ташлади-да, қўнишиб кўрпага яхшироқ ўранди. "Подъём!" болаларига таъсир қилмаганидан Рўзиқулнинг аччиғи чиқди.

- Тур деяпман, сенларга!.. Қани турларинг! Подъём, подъём!..

Бу гал буйруқ таъсир қилди, шекилли, болалар бирин-кетин қўзғалишди. Совуқдан ижирғанишиб, бир-бирини турткилашди. Кенжаси уйқуга тўймаган кўзларини уқалаб, тепасида важоҳат-ла турган отасига норози бўлиб қараб қўйди.

Рўзиқул хотини ётган жойга кўз ташлади, унинг йиғилмаган ўрни бўм-бўш эди. Худди тошбақа косасини ташлаб кетгандек ҳувиллаб ётарди.

"Печканиям ёқмабди, номард!.."

У керишиб, оёқ-қўлларини силтаб-силтаб, увишган қонини бироз қиздирди-да ташқарига чиқди. Юпқагина қиров тушибди, аёзи этни жўнжиктиради. Қишлоқ узра қудуқ писангларининг ғийқиллаши, челакларнинг тақира-туқури, одамларнинг қуруқ йўталиши, сигирларнинг мў-ўраши, итларнинг бесаранжом акиллаши эшитиларди. Узоқ-яқиндан бир-бирига жўр бўлиб хўрозлар паст-баланд овозда қичқиришмоқда. Гуппи чопон кийиб олган Ҳанифа қурум босган айвонча тагида ҳозиргина соғиб келган сутни докадан ўтказяпти. Ҳамма ёқдан янги соғилган сут иси келади.

Рўзиқул кўнглига ўрнашиб қолган хираликни тарқатиш учун нари-бери юрди, сипқориб ҳаво ютди, сўнг томорқасига кўз югуртирди. Ҳовли этагида бир неча туп кўмилмай қолган анорларнинг барги тўкилиб, танаси очилиб қолган, худди оқжангалга ўхшаб дикрайиб турарди. "Болаларни тўплаб, шу сабилларни кўмиб ташламасак, қиров уриб кетадиганга ўхшайди. Анор деганлари жуда мўрт нарса бўларкан..."

У аввал ҳожатхонага кирди, сўнг молхона тарафга ўтди. Хотини сигирни соғиб, бузоғини онаси олдида қолдириб кетибди. Бузоқ оғзи кўпириб қуриқшиб қолган елинни чўзиб-чўзиб эмаркан, қоп-қора тумшуғи мойланган туфлидек ялтирарди. Рўзиқул унга бир нафас қараб турди-да:

- Етар, бўлди, бўлди!.. Яра қилиб ташлайсан. Бас энди!.. - дея ипидан ушлаб тортди, бузоқ куч бермай орқага тисланар, кўпикланиб турган тишини иржайтирарди.

У бузоқни судраб, зўрға жойига боғлади. Сўнг темир куракни олиб моллар тагини тозалашга киришди. Уюлган гўнгни ғалтак аравачага солиб, ташқарига чиқариб ташлади. Ҳафсала билан қуруқ тупроқ сепгач, молларга ўт берди. Бу ишларга андармон бўлиб, дилгирлигини анча унутди. У уст-бошини қоқиб уй томон келаётганида кимдир дарвоза ёқдан овоз берди.

- Рўзиқул тоға! Ҳу, Рўзиқул тоға!

- Ҳо-ов!... Ҳозир боряпман.

Бўёғи ўчган дарвоза орқасида Собир сариқнинг ўғли Жамшид велосипедига суяниб турарди.

- Ҳа, жиян, тинчликми? - деди қассоб салом-аликдан сўнг болага синчков тикилиб.

- Тинчлик, тоға. Тез фермага бораркансиз, Султон тоғам айтдилар.

Султон - ферма мудири. Хўппа семиз, ялпоқ юз, танка бурун, камхафсала одам бўлса-да, шахтсўз, дағдағаси тошни тешай дейди. Қассобни йўқлатибдими, демак мол сўйдиради.

"Рўзиқул атта" - қишлоқда у шу ном билан машҳур. Бу лақабни унга болалар қуйишган. Рўза маҳали (Бунга анча бўлди) Рамазон айтиб келган болаларни ҳайдаб солгани учун, улар уйи атрофида тўпланишиб олишиб, бор овозлари-ла чувиллашган:

Рўзи, Рўзи, Рўзиқул атта,

Уйи орқаси тўла латта.

Бизга закот бермаганни -

Қорни эмас, корсони катта...

Бу аюҳонносни бутун қишлоқ аҳли эшитган. Ҳамма кулган. Рўзиқул изза тортган. Жўралар эса ҳали-ҳануз кулги қилиб эслаб юришади. "Атта" аслида унчалик зиқна эмас: қўли очиқ, ҳийла такаббур, ўз қадрини биладиган ва уни бошқалардан ҳам талаб қиладиган йигит. Фақат бунақа ирим-сиримларни жини суймайди, ўзига яраша дахрий. У мактабда анча дуруст ўқигану, бироқ пулга қизиқиб ҳар хил кўчаларга кириб чиққан: юк ташиган, пиво сотган, кетмон чопган. Овқатни, улфатчиликни ёқтирарди. Кейинчалик Барно Суюндан қассобликни ўрганган. Шу-шу иши тушиб келганга "Қассоб ака", орқаворотдан эса "Рўзиқул атта" бўлиб қолган.

Рўзиқул ройишсиз ширчой ичаркан, кўрган тушини яна эслади. Хотинига айтиб бермоққа чоғланди, бироқ семириб оғирлашиб қолган, рўзғор юмушлари буткул ҳолдан тойдирган хотинини аябми, тилини тийди. Майли, билмай қўяқолсин. Дарров оламга ёяди. Боз устига болалар бор...

Дастурхонга фотиҳа ўқилгач, Рўзиқул пичоқ, ип, қайроқ солинган, қон-жин теккан брезинт халтасини кўтариб уйдан чиқди...

Иноят РАҲМОН.