САНЪАТИМИЗ ЮЛДУЗЛАРИ

"ҲАР БИР ИНСОНДА АРМОН БЎЛАДИ"

Кунларни тунга, тунларни тонгга улаб ижод қилувчи фидойи инсонлар, уларнинг ҳаёти, босиб ўтган йўлларига қараб ҳавасинг ортади. Ана шундай тиниб-тинчимаган ижодкор, таниқли шоира, ўткир қалам соҳибаси, кино ва театрнинг жонкуяр ижодкорларидан бири, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Раъно ЯРАШЕВА билан суҳбатлашиб, у кишининг ҳаёт ва ижод ҳақидаги қарашлари билан яқиндан танишдик.

- Инсонда иккита бошқарув аъзоси бор: АҚЛ ва ҚАЛБ. Сиз кўпроқ қайси бирига қулоқ соласиз?

- Фақатгина ақлга. Агар ақлга бўйсунмаганимда, кўнглим сўраганини ақл тарозуси билан ўлчамаганимда эди, бугунги куним, бугунги ҳаётим бўлмас эди. Менинг умр йўлларимда ҳам жуда кўп бурилишлар бўлган. Тўғри йўлга тушгунимга қадар жуда кўп қийинчиликлар, қалб оғриқлари, қанчадан-қанча яхши-ёмон кунларим бўлган. Лекин мен ҳар доим ақлга бўйсуниб, унинг йўлига юрганман ва барча муаммоларимни ўз кучим билан енгиб ўта олганман.

Мен ақлимга қулоқ солиб адашмадим. Агар кузатган бўлсангиз, кўп ҳолларда "қал-бингга қулоқ сол" дейишади. Аммо қалбига қулоқ солганларнинг аксар қисми ҳаётда кўп хато қилишади. Чунки кўнгилнинг кўйига кирсангиз, нималарни хоҳламайди. Кўнгил инсонни алдаб қўяди. У билан киши бошқариб бўлмайдиган ҳолатга тушиб қолади. Кўнгилга бутунлай берилган инсонларни мен "кома" ҳолатига тушган инсонларга ўхшатаман. Ақл билан қалбни келиштира олиш керак.

- Ҳаётингизда нимадан қаттиқ афсуслангансиз?

- Санъатга анча кеч келганимдан кўп афсусланаман. Мен театр саҳнасига 29 ёшимда қадам қўйдим. Бу - тенгдошларимдан деярли 6-7 йил кейин деган гап. Менга тенгдош актрисалар Зуҳра Ашурова, Маҳфуза Боботиллаева, Ҳосият Ҳусанова, Муқаддас Ҳолиқовалар анча олдин келиб, кўплаб роллар ижро этишга улгуришганди. Улар олийгоҳни битириб кетишганидан кейин мен ўқишга келганман. Ижодда уларга етиб олганман, десам муболаға бўлмаса керак.

- Санъатга нисбатан кеч кириб келган бўлсангиз ҳам, сизни халқ яхши танийди. Бунга эришиш осон кечмаган бўлса керак?

- Меҳнат билан эришганман. Фақат ва фақат меҳнат қилардим. Кунларимни тунга, тунларимни тонгга улаб ўз устимда ишлардим. Ижоддан бош кўтармасдим. Шеърлар ёзардим, монологлар ёдлардим, актёрлик маҳоратим устида изланардим. Тиним билмасдим.

Ҳамма нарсани йиғиштириб қўйиб фақат ижод билан машғул бўлганман. Радиода "Ойдин дақиқалар" деган муаллифлик эшиттиришим бўларди. Уни ўзим ёзиб, тасдиқлатиб, ўзим олиб борардим. Телевидениеда ҳар жума куни "Мунаввар тонг истаб" номли кўрсатувим эфир юзини кўрарди. Радиога, телевидениега, ўқишга югурардим. Яратганга беҳисоб шукрки, мана шу меҳнатларим рўёбга чиқди. Агар инсон чин юракдан хоҳласа ва жону дили билан ҳаракат қилса, меҳнати бир кун, албатта, юзага чиқар экан. Лекин мен бу ишларни юзага чиқариш учун эмас, санъат ичида юриш, юрагимнинг таскини, ўзимнинг орзуларим ушланиши учун ҳаракат қилганман. Танилиш, унвон олиш хаёлимга ҳам келмаган. Фақат санъат одами бўлиш ва санъат ичида юришни хоҳлаганман. Халқ артистлари Рихси Иброҳимова, Тўти Юсуповаларнинг ёнида бўлишим керак, шу менинг бахтим, деб ўйлаганман.

- Инсонлар машҳур юлдузларга ҳавас қилади ва "Уларда ҳам армон бормикан?", деб ўйлашади. Дарҳақиқат, сизда ҳам армон борми?

- Санъаткор ҳам оддий бир инсон. Ҳамма дардини ўзи билади. Бошимга қайғу тушди, деб ҳеч ким ишини ташлаб қўймайди. Биз санъаткорлар худди аскарларга ўхшаймиз. Фақатгина буйруқни бажарадиган, шу жамиятга хизмат қиладиган, унинг ишончини оқлайдиган, жамиятни тарбиявий йўлга чорлайдиган соҳа вакилларимиз. Бир донишманд айтган экан: "Ҳар бир инсоннинг бошига мусибат, кутилмаган фожеалар тушиши мумкин. Бу фожеанинг қанчалик даражада эканлигини қабул қилаётган инсон белгилайди. Агар "Бу тақдир, ҳаёт. Бундан ҳам баттари бўлиши мумкин", деб енгиб ўтиб кетса, у ўша одамнинг ҳаётида у қадар катта фожеага айланмас экан. Агар бу вазиятда ўзини йўқотиб, уни катта бир фожеа сифатида қабул қилса, инсон ўзини қийнаб, шу фожеалар гирдобида қолиб кетаверади". Шунинг учун ҳаётдаги фожеаларни, қийинчиликларни, камситишларни ҳар хил вазиятларни енгиб ўтиш керак. Нима демоқчиман? Инсон зоти бор экан, уларнинг барчасида, шоҳ бўлсин - гадо бўлсин армони бўлади. Армонсиз инсонни ҳали коинот кўрмаган бўлса керак. Демак, менинг ҳам ўзимга яраша армонларим бор.

- Аёл киши она бўлганида бир марта улғаяди, келин олганда, қиз узатганида яна бир карра улғайгандек бўлади. Сиз ҳам қизингиз Мадина Мумтозни узатиш арфасидасиз. Ўзингизда ҳам ўзгаришлар сезяпсизми?

- Албатта, улғайгандек бўласиз. Аммо инсон набира кўрганида бир ёшариб ҳам олади. Дар-ҳақиқат, келин олганида аёл ўзини ёшларга ўрнак бўлувчи қайнонадек сезса, набира кўрганида яна ёш болага айланади, қўяди. Менинг ҳам икки набирам бор. Улар туғилганида менда ҳам худди шундай ҳолат рўй берган. Ҳозир қизим унаштирилганидан кейин унинг исмини айтиб эмас, "Меҳмоним" деб чақирадиган бўлиб қолдим. Албатта, ўғил уйлантириш бошқа экан, қиз узатиш умуман бошқа. Ўзимни ҳозир ҳис этаётган ҳолатимни бир оғиз гап билан таърифлаб бера олмайман. Буни қиз узатганлар яхши тушунишса керак. Мен болаларимга фақат ва фақат бахт тилайман.

- Баъзан битта ролни қайта-қайта ўйнашга тўғри келади. Бундай жараён сизни зериктирмайдими?

- Йўқ. Бу саволга нафақат мен, балки барча театр санъаткорлари "йўқ" деб жавоб бериши аниқ. Биз битта спектаклни томошабинга намойиш этгунга қадар юз - икки юз марталаб репитиция қиламиз ва бу жараёнлар бизни ҳеч қачон зериктирган эмас. Чунки ҳар сафар янгидан-янги, кулгили ёки таъсирчан ҳолатларни топишимиз мумкин. Бу, албатта, осон эмас. Баъзан одамлар "Актёрларга мазза, сўзни ёдлайди, саҳнага чиқиб битта ролни ўйнайди", деб ўйлашади. Аслида бу ўта машаққатли жараён. Театр саҳнасида ҳар бир қадамингиз ўлчовли. Неча қадамдан кейин ўтириш, қачон йиғлаш, қачон ўрнингиздан туриш ҳаммасининг ўлчови бор.

- Ҳозир кўплаб актёрларнинг режиссурага қўл уришлари оммалашиб кетди. Сиз ҳам режиссура билан шуғулланиш ҳақида ўйлаб кўрдингизми?

- Шахсан ўзим режиссёрлик қилиш ҳақида ўйламаганман. Лекин актёр бўлиб кейинчалик режиссурага қўл урган ижодкорлар: масалан, Ўзбекистон халқ артисти Ёдгор Саъдиев, Турғун Азизов, Нодира Маҳмудова каби режиссёрлар жуда кўплаб гўзал асарларни саҳналаштиришган. Актёр бўлиб актёрни тушуниш осон. Режиссёрлардан кўра актёрликни бошдан кечирган режиссёрлар актёрни кўпроқ тушунади. Лекин билмадим нимага, аммо менинг ҳозирча режиссура билан шуғулланиш ниятим йўқ.

- Устозларингиз ҳақида гапириб берсангиз?

- Менинг санъатдаги биринчи устозим Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Гулчеҳра Саъдуллаевадир. Мен шу аёлга қараб актриса бўлишни орзу қилганман. Уларни кўз олдимда сақлаган ҳолда Тошкентга, институтга интилганман. Театрда эса катта саҳнага қадам қўйишим билан биринчи менга қўл берган, бошимни силаган, менга далда бўлган Ўзбекистон халқ артисти Рихси Иброҳимова бўлган. Мен уларнинг олдида ҳар доим ўзимни бурчли ҳисоблайман ва уларга узоқ умр тилайман.

- Журналистлардан қайси пайтларда жаҳлингиз чиқади?

- Сийқаси чиққан саволларни беришганида жаҳлим чиқиб кетади. Баъзиларга ўхшаб, майли бу сафар ҳам жавоб бериб қўя қолай, демайман. Аксинча, "Мен бу саволга жуда кўп марта жавоб берганман, келинг, бошқа саволга жавоб бераман" дейман.

- Газетамиз орқали сиз билан ғойибона дийдорлашиб турган мухлисларга тилакларингиз.

- Инсоннинг ёши улғайгани сари ёзаётган шеъри ҳам, фикрлари ҳам, тилаклар ҳам ўзгариб тураркан. Мен авваллари "Ҳеч қачон фикрим ўзгармайди, битта айтган фикримда қоламан", деб ўйлардим. Йўқ. Ҳаёт шундайки, атрофда бўлаётган ҳодисаларни кўрганингиз, ишонч ҳосил қилганингиз сари ўз фикрингизга ўзингиз қарши чиқар экансиз. Буни сизга ҳаёт исботлаб беради. Мен 18 ёшимда Худодан бахт, 20 ёшимда фарзанд, 30 ёшимда уларнинг камолини, 40 ёшимда яхши қуда-андаларни сўраган бўлсам, энди набиралар камолини сўраяпман. Газета мухлисларининг ҳар бирига ёшига мос бўлган тилакларни тилайман. Ёшларга бахту саодат, турмуш қурганларга ўғил-қиз, ўқишни битираётганларга яхши мутахассислик ва иш, ёши катталарга яхши келинлар, куёвлар, қудалар учрашини, бизга ўхшаб набиралар қуршовида ўтирганларга эса уларнинг камолини кўришлик бахтини тилайман. Шу гўзал, гуллаб-яшнаётган, бир-бирига меҳрли, оқибатли халқнинг она Ватани бўлган Ўзбекистонимизга кўз тегмасин!

- Мазмунли суҳбатингиз учун раҳмат.

Суҳбатдош: Феруза ИҚБОЛ.