МУНОСАБАТ

РЕКЛАМАЛАР БИЗГА НИМА БЕРМОҚДА?

Бугун оммавий ахборот воситалари, айниқса, радио ва телевидение орқали берилаётган реклама роликларининг кўплиги, ҳаётимизга шу қадар чуқур кириб бораётганлиги ақлни шоширади.

Катталарни қўя туринг, ҳали мактабга бормаган болажонлар ҳам берилаётган рекламалар, уларда айтилаётган сўзларни ёд билиб олишган. Бу телереклама ҳақиқатдан ҳам катта таъсир кучига эга эканлигини, тарғибот борасида энг самарали воситалардан бирилигини кўрсатади.

Турли кўрсатув, теледастурлар доирасида бериб борилаётган рекламаларни истасак, истамасак кўриб борамиз. Чунки бирор бир кўрсатув ёки кинофильм йўқки, унга реклама жойлаштирилмаган бўлса. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, берилаётган реклама, нафақат, бирор бир маҳсулотни оммалаштиришга, тарғиб қилишга, шу билан бирга, аҳолининг маънавий савиясини, дунёқарашини юксалтиришга ҳам хизмат қилиши лозим.

Айтиш керакки, кўплаб юртдошларимизнинг қалбида берилаётган рекламаларнинг барчаси ҳам ўринлимикан, деган савол жўш ураётганлиги бор гап. Келинг, яхшиси бу борадаги мулоҳазаларимизни айтиб ўтайлик.

Айрим рекламаларнинг миллийлигимизга, қадриятларимизга у қадар мос эмаслигидан кўз юмиб бўлмайди. Яна айрим рекламалар эса, назаримизда, мамлакатимизда кенг жамоатчилик томонидан олиб борилаётган саъйи ҳаракатларга нописандлик билан тайёрланаётганлиги яққол кўриниб қолмоқда. Сир эмаски, юртимизда тўйларни ихчамлаштириш, камчиқим қилиб ўтказиш, келин сарполарини имкон борича камайтириш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Ана шунга эришиш учун бутун жамоатчилик ҳаракат қилмоқда, тарғибот-ташвиқот ишлари олиб борилмоқда. Аммо баъзи бир рекламаларни диққат билан кузатсангиз, ҳозирда биз тарғиб этаётган, тўйларни, сарполарни камайтиришни эмас, аксинча янада кўпайтиришни тарғиб қилаётгандай кўзга ташланади.

Масалан, "Артель" компанияси томонидан ишлаб чиқарилаётган кондиционер рекламасидаги эр-хотиннинг суҳбатида турмушга узатаётган қизларининг сарпосига нечта кондиционер қўшиб берилаётгани ҳақида гап боради: "Ўн хонали уйга бешта кондиционер нима бўлади?" сингари гаплар томошабинларда қизларнинг сепига кондиционер ҳам қилиш керак экан, деган тасаввурни уйғотмайдими?

Яна бир рекламада ҳам шундай. Унда кир ювиш машинасининг қулайликларини намойиш этиш билан бирга, қудаларининг туғилган кунига гилам ўрнига кир ювиш машинасини совға қилишни маслаҳат беради. Бу каби реклама роликлари ҳақида яна кўп мисоллар келтириш мумкин. Бундай рекламалар томошабинларни, аҳолини ўзига жалб этибгина қолмай, уларнинг фикрлаши, тушунчаси ва маънавиятига салбий таъсир кўрсатмоқда.

Яқинда минг бир машаққат билан қиз узатган бир танишим билан суҳбатлашиб қолдим. Тез кунларда қизига чақирди қилиш нияти борлигини айтди-ю, бироз ташвишли кўринди. Тинчликми, деб кўнгил сўрадим.

Минг хижолатда шундай деди:

- Тўй қилишнинг ўзи бўладими? Айниқса, ойлик маош ҳисобига яшовчи оилага қиз узатиш осон иш эмас. Тўйни ўтказгунча анча қийналган эдик, қариндош-уруғ, маҳалла-кўй ёрдам қилди. Энди куёв чақирдини ўтказиш тараддудидамиз. Шундан буён қизим кунда икки марта қўнғироқ қилади. Қайнонаси "ота-онангиз анави телевизорда реклама қилаётган кирмашинадан олиб келишса, сизнинг ишингиз енгиллашарди", деб тинчлик бермаётганмиш. Қуриб кетсин, ўша реклама берувчилар, кир машинани "қизингизнинг сарпосига" демай ҳам мақтаса бўлади-ку! Илож қанча, кир ювиш машинасини оламиз, деб хўжайиним бир оғайнисидан қарз олгани кетди...

Тўй қилиб яйрамаган танишимга раҳмим келди, нима дейишни билмай қолдим. Афсуски, унинг айтганлари айни ҳақиқат эди.

Бу каби воқеа яқин дугонамнинг ҳаётида ҳам содир бўлди.

Дугонам яқинда чақалоқли бўлди. Бу хурсандчиликдан иккала оила ҳам қувонди. Аммо дугонамнинг қайнопаси: "Мана, паҳлавондек ўғил туғдингиз. Энди дадангизнинг ҳам каттароқ атагани бордир-а? Куёвига телевизорда реклама қилаётгандек, кондитционер совға қилсин", деб кунда диққатини ошираётганмиш.

Дугонамнинг эса оиласида яна турмушга узатадиган икки нафар синглиси бор. Отаси бечора қай бирига ошинади? Дугонамнинг айтишича, уйдагилари "Майли бир имкони топилар, қизим, сен ўйланма. Насиб қилса, бешик тўйига қайнопанг айтгандек кондиционер олиб борамиз", дейишибди.

Ҳаётимизда учраётган мана шундай ҳолатлар телевидениеларда берилаётган рекламаларнинг маҳсули эмас деб ким айта олади? Тўғри, ҳар бир одамнинг ўз фикри, тушунчаси ва қарашлари бор. Рекламада бериляпти, куёвга ана шундай нарса олиб келсин, деб айтишнинг ўзи калтабинликдан ўзга нарса эмас. Лекин юқорида мисол келтирганимиз каби, "хўрозқанд хорижники деса ётволиб ялайдиган"лар тоифасига кирувчи инсонлар ҳам кам эмас. Шу боис телерекламаларни тайёрлашда, эфирга узатишда, нафақат, ундан келадиган даромадга, балки унинг мазмун-моҳиятига, одамларга нима бериши, кенг оммага қандай таъсир кўрсатиши жиҳатларига ҳам эътибор қаратилса, фойдадан холи бўлмасди.

Сожида САИДОВА.