ҲИКОЯ

ҚАҲР ВА МЕҲР

Катта ҳовли бирданига сув қуйгандек жим бўлиб қолди, чунки дарвозадан Минаввар хола жавраганча кириб келди.

- Бу уй фақат менга керак, остонанинг таги ахлатга ботиб ётибди. Бирортаси чиқиб супириб қўймабди! Сулаймон ўлди, девлар қутулди бўлиб, тонг отганиниям билмай ётишибсанми?

Бирор инсондан садо чиқмайди, келинлар аллақачон уй-уйларига қочиб кириб кетишган, эркаклар бўлса бу пайтда гап қайтариш нақ балонинг ёғилиши билан тенглигини яхши тушунишади. Неваралар-ку, аллақачон пана-панага беркинишга улгуришган. Биргина жавоб берадиган одам бу Одилжон тоға:

- Келдингми, кампир!

- Келдим, келганимга ҳеч ким суюнмагани аниқ! Аммо келдим!- Минаввархон хола чолига ҳам дўққиллади.

- Мана мен суюндим, сенсиз худди ярми йўқ одамдай юрдим... - Одилжон тоға бу гапни чин дилдан айтган бўлса-да, кампирига бошқача эшитилди чоғи, баттар авжига чиқди:

- ... Сиз шунақа деб кесатганингиздан кейин булар нима десин!

- Оббо, сенга на иссиқ ёқади, на совуқ... - Одилжон тоға тиззасига шапиллатиб урди-да, ўрнидан туриб, дарвозага қараб юрди.

- Қочинг-а, қочинг... - Минаввар хола орқасидан гапириб қолди.

Бу сафар чоли индамасдан, калласини ликиллатганича йўлида давом этди.

Бутун маҳаллага "Темир хотин" номи билан танилган Минаввар хола кеча катта қудасиникига невара тўйга кетган эди. Ўзига қолса, бегона жойда ётиб қолмасди, аммо қизи жўнатгани унамади:

- Бир кунга уйингизга бормасангиз, нима қилади! Қаранг, бошқа қудалар қолаяпти, сиз ҳам ҳурматингизни билиб, тўрда ўтиринг...эртага куёвингиз обориб қўяди!

Аслида олтита боланинг ичида қаттиққўл онага дарс айтадигани битта шу катта қизи, қолганлари худди чолидай ювош мўмин. Оналаридан чўчиб туришади. Қош- қовоғига қараб иш тутишади. Минавар хола ўзиям тинчимайди, болаларини ҳам тинчитмайди. Лекин хола кўп ҳолларда ошириб юборади. Келинларини тизғиратгани етмасдан, уларнинг олдида ўғиллариниям беобрў қилиб ташлайди. Қизлар-ку, бошқа оилада, ҳар қалай "темир хотин"нинг қовоғидан нарида. Аммо алоҳида бўлиб чиққан катта ўғил билан келин барибир қутулмаган. Чунки эрталабда ўғил ишга кетиш аввалида, кечқурун ишдан келгандан кейин албатта, ота-онасининг олдига келади. Келин эса уйига қулфни солиб қўйиб, эри ишдан қайтгунча қайнонасининг хизматини қилади. Ўзининг юмушларини холанинг таъбири билан "кечда ётиб, тонгда туриб" қилишга мажбур. Қўрғонида темир қоидаларни жорий қилган Минаввар хола ҳеч қачон "мен ноҳақман", демаган, доим ҳақ! Баъзан-баъзан сал ювошиб, қовоғи очилганида Одилжон тоға унга ялиниб қолади:

- Жон хотин, қариб қолаяпмиз, ҳадеб дилозорлик қилавермагин... Аввало, Аллоҳ юриб турганимизда омонатини олсин, мабодо касал-пасал бўлиб қолсак, иссиқ-совуғимиздан хабар оладиган шу келинлар, шу ўғиллар. Қизларинг келиб пойи-патак бўлгунча, булар асқотади.

- Бақириб-чақирсам шуларнинг фойдасини ўйлаб куйикаман! Мен шунчалик бўлганим учун ўғилларингиз битта касб- корнинг бошидан тутиб, нон топаяпти, бўлмаса...

- Шунақакуя, лекин кунимиз ғанимат, кампир... яхши гап билан йўлга солавергин буларни, - Одилжон тоға мулойимлик билан муросага чақиради. Негаки бора-бора кампирининг бақир-чақириғини юраги кўтармай қолаяпти... Бироқ буни тил келиб айтадиган бўлса, қиёмат қойим бўлиши аниқ. Ҳозир ҳам шунинг учун секингина кўчага чиқиб қутулди.

Минаввар хола уй ичида куймаланиб ўтирувди, остонада катта ўғли Саъдулла кўринди:

- ... Нима гап? - хола бошини кўтармай сўради.

- ... Неварангиздан хат келган экан... - Саъдулла қўлидаги қоғозни кўрсатди.

... - Ия, Неъматиллоданми?-Минаввар хола шунча баджаҳл бўлгани билан кўнгли бўш эди. Шунинг учун яқинда аскарликка кетган неварасидан келган биринчи хатни ўғлининг қўлидан олиб, кўзига суртди.

- Вой, болам жоним-а, мусофирликнинг нонини еб юрибсана? Қани ўқи-чи!

"Ассалому - алайкум опоқдада, бувижон! Дадажон, аяжон! Яхши юрибсизларми? Ҳаммангизни жуда соғиндим! Айниқса, бувимнинг тергашларини. Яхшиям, бизни тартиб-қоидага ўргатган экансиз, бувижон, бу ерда саҳар туришга, кийимларимни тартибга келтиришга, топшириқни катталарга ёқадиган тарзда бажаришга улгураяпман. Командиримиз ҳам мақтади, "ҳамма ишни ўз вақтида бажарасан", деб. Шунда сиз ҳақингизда айтиб бердим.

"Роса бизнинг армияга керак экан-да,бувингиз. Қанийди, ҳамма оналаримиз мана шундай қаттиққўл бўлса, аскарликка келган болаларимиз қийналмас эди", дедилар ва ҳат ёзсангиз менинг номимдан салом айтинг" деб тайинлади. Худо ҳоҳласа, аскарликдан қайтганимдан кейин фақат сиз айтгандай йигит бўлишга ҳаракат қиламан. "Оёғингдан ўт чақнаб турсин, ўғил боласан, ушлаган нарсангни узиб оладиган бола бўл" дердингиз-ку! Худди шундай бўламан! Бувижон, тўғриси, уйдалигимда аччиғингиз чиқиб сўксангиз ё ҳадеб иш буюраверсангиз, сиздан хафа бўлардим. Қачон бизни тинч қўяркин, ҳатто уйимиз алоҳида бўлсаям бемалол юролмаймиз, деб аччиғим чиқарди. Энди билсам, ҳаётда қоқилмаслигимиз учун, бегона жойларга борганда довдираб қолмаслигим учун сизнинг талабчанлигингиз жудаям асқотар экан... Лекин... озгина эркалашларингиз ҳам бўлса, ёмон бўлмасди (ҳазил).

Бу сафар фақат бувижоним билан гаплашдим, бунинг учун бошқалар хафа бўлмайди, деган умиддаман. Сизларни қаттиқ соғинган Неъматилло".

Минаввар хола неварасининг хатини киприк қоқмай эшитиб ўтирди.Тугагач эса:

- Хайрият-эй, бу дунёда Минавварни яхши дейдиган одам ҳам бор экан, - деди бор овози билан.

- Ҳаммамиз яхши кўрамиз..- деди Саъдулла журъатсизлик билан.

- Жуда-да, - кесатди Минаввар хола, - бу уйда овозим чиқмай қолган пайт сенлар учун байрам! Қулоғимиз тинчиди, деб билганингни қиласан!

- ... Ҳадеб унақа деяверманг, буви... сиз йўқ бўлсангиз уй қандайдир файзсиз экан... кечқурун ишдан келсам ҳовли жим-жит... Ҳайрон бўлдим, кейин... келинингиздан эшитдим сизнинг тўйга кетганингизни... - Саъдулла онасига ёқадиган гапни топиб айтмоқчи эди, аммо жўнгина чиқди.

Минаввархон хола ўғлини биринчи марта кўраётган одамдай тикилиб қолди. Чунки она-бола бўлиб, бирор марта бунақа гаплашмаганди... Ўғли-ку, шу гапни айтиб, меҳрини билдирди, аммо хола-чи? Болалари кичкиналигида эркалатарди, оёғи чиқиб, ўзини-ўзи эплайдиган бўлганидан бошлаб, астойдил "болам" қилиб қучоқлаб бағрига босганини эслолмайди... Рўпарасидаги ўғлини қачон елкасидан тутгани ёдида йўқ... Тўғри, уйланаётганида пешонасидан ўпганди, биринчи фарзанд кўрганида, юзларидан ўпиб табриклаганди... шу, холос…

Саъдулло онасининг қарашини бошқача тушунди, секин ўрнидан туриб чиқиб, кета бошлади. Лекин остонага етганида тўхтади.

- Бувижон... ҳаммамиз сизни яхши кўрамиз, - дедию, аста келиб холанинг юзларидан ўпди. Ва шартта чиқиб кетди.

Минаввар холанинг бутун баданида чумоли ўрмалагандай бўлди. Фарзандининг илиқ нафаси уни сархуш қилди гўё...

Минаввар хола уй ичидан бошқача аёлга айланиб чиққандек сезди ўзини. Ҳовлисига назар ташлади. Кичик келини ошхонада куймаланиб ётибди, каттаси тандир бошида. Ўртанчаси ўлиб-толиб кўча супираяпти.

"Булар ўзлари буюртма бўб қолган, менинг гапиришимни кутиб туришади-да, кейин билиб ишларини қилишади". Минаввар холанинг кайфияти яна ўзгара бошлади. Лекин кўзи ерда ўрмалаб юрган энг кенжатой неварасига тушгач, кўнгли илиди.

- Вой, менинг тойчоғим, тиззанг шилиниб кетди-я, қани менга кел-чи. Оҳ, оҳ, боламнинг боласи, қантак ўрикнинг мағизи…

Келинлар туш кўрмаганларига амин бўлгач, бир-бирларига имлаб қўйиб, ишларини давом эттиришди. Нарироқда сўрида ўтирган ака-укалар Саъдуллога қараб кулишди, у эса чўнтагидаги хатни бир ушлаб қўйди...

Матлуба ЮСУФ ОХУН