БЕТАКРОР ОБИДАЛАР

Дунёнинг буюк иншоотлари

"ҚУЛАЁТГАН" МИНОРА

Машҳур "қулаётган" минора Италиянинг Пиза шаҳридаги меъморчилик мажмуасининг бир қисмидир. У ерда ибодатхона, чўқинтириш хонаси ва қабристон ҳам бор. Минора ибодатхонанинг қўнғироқхонаси ҳисобланади.

"Қулаётган" минора бошқа миноралар каби тик вертикал ҳолатда бўлганида, унинг шуҳрати фақат меъморлару тарихчилар орасида ёйилган бўларди. Айнан қулаётганлиги уни бутун дунёга машҳур қилди.

Миноранинг баландлиги 55 метр бўлиб, унга 1174 йилда қурилганлиги ёзиб қўйилган. Пиза тақвими бир йил олдин юрганлиги ҳисобга олинса, бу сана 1173 йил эканлиги аён бўлади. Минора меъморлари - Боннано Пизано ва Вилгельм фон Инсбургларга ўз меҳнатлари самарасини кўриш насиб этмаган.

Баъзи фикрларга кўра, меъморлар миноранинг оғишини олдиндан билганлар. Гўёки улар ўзларининг фавқулодда қобилиятга эга эканликларини кўрсатмоқчи бўлишган. Бироқ бу фикр ҳақиқатга унчалик яқин эмас. Эҳтимол, меъморлар миноранинг пойдевори мустаҳкам эмаслигини билишган ва қурилишда оғишнинг ҳам ҳисобини олишган.

Минора юқорисига 294 та зина орқали чиқилади. Юқорига кўтарилаётганда, тепадан пастга ёки аксинча, пастдан тепага қараганда минора худди қулаб кетаётгандек туюлади. Аммо шу пайтгача қуламагани жуда қизиқ. Вақт ўтгани сари минора оғиб бормоқда. Ўтган асрнинг бошларигача у 4,3 метрга оғган эди. Ҳозир бу кўрсаткич 4,6 метрни ташкил этади. Ушбу ажойиб иншоотнинг қулаб кетмаслиги учун катта миқдорда маблағлар ажратилмоқда.

Пиза минораси саккиз қават бўлиб, цилиндр шаклидадир. Унинг олти марказий қаватига нафис равоқлар ишланган. Равоқларда Византия ёки мусулмон меъморчилигининг таъсирини сезиш мумкин. Минора ёнидаги ҳашаматли ибодатхона сал кейинроқ барпо этилган.

1564 йилда Пизада Галилео Галилей дунёга келган. Машҳур олим минорадан ўз тажрибаларини ўтказишда фойдаланган. У миноранинг юқорисидаги турли буюмларни ташлаб кўрган ва пастга тушаётган буюмнинг тезлиги унинг оғирлигига боғлиқ бўлмаслигини исботлаган.

БУЮК ХИТОЙ ДЕВОРИ

Буюк Хитой Девори ҳақида эшитмаган киши бўлмаса керак. Уни чет элликлар учун ҳам, хитойликлар учун ҳам мамлакат рамзига айланган десак, муболаға бўлмайди. Деворнинг таъмирланган қисмига киришда Мао Цзе Дун ёздирган хатни ўқиш мумкин: "Буюк Хитой Деворида бўлмадингми, демак, сен ҳақиқий хитойлик эмассан". Ўйлаб қарасангиз ҳақиқатан ҳам шундайлигига амин бўласиз.

Агар тарихга назар ташлайдиган бўлсак, Хитойнинг бутун тарихи мобайнида учта асосий девори бўлганлиги ойдинлашади. Уларнинг ҳар бири 10 000 метр узунликда бўлган. Хитой анъаналарига кўра 10 000 рақами алоҳида мазмунга эга бўлган.

Девор умумий ҳисобда 2000 йил мобайнида қурилган. Биринчи девор "Хитой заминини бирлаштирувчи" деб аталувчи император Цин Ши Хуан номи билан боғлиқ. Унинг қурилишига 500 минг киши жалб қилинган. Минглаб олимлар ҳам девор қурилишига ўз ҳиссаларини қўшишган. Девор ўз вақтида муҳим ҳарбий-стратегик аҳамиятга эга бўлган.

Қурилишга жалб қилинганларнинг аҳволи ниҳоятда оғир бўлган. Ҳолсизликдан ёки бирор бошқа сабаб билан ўлганлар тўғридан-тўғри деворга "қалаб" кетаверилган. Шунинг учун бу "Буюк қурилиш" халқ тилида "Қайғу девори" деб ҳам ном олган.

Иккинчи девор Цин Ши Хуан томонидан қурилган деворни бузиб, хитойликлар устига мунтазам ҳужум уюштириб турган хуннлардан ҳимоя қилиш учун қурилган.

Учинчи девор қурилишида 1 миллионга яқин одам иштирок этган. Қурилишда ҳар бир минора икки томондаги минорадан кўриниб туришига катта аҳамият берилган. Бу турли хабарларни тутун ёки ноғора овози ёрдамида бир-бирига етказиш учун керак бўлган. Бундан ташқари, хабарчи марказий шаҳарга ахборотни ўз вақтида етказиши учун отларни алмаштирувчи таянч нуқталари қурилган.

Пекин атрофида деворнинг бир қанча қисми сайёҳлар учун очиб қўйилган. Бу ерда таъмирланмаган Симатай қисми анча қизиқарли. Деворнинг таъмирланган, яъни бўялган қисмларини кўриб, уни минг йиллардан бери яшаб келаётганлигига ишонгингиз келмайди. Симатай қисмида эса ўзингизни худди мўъжизага дуч келгандай ҳис қиласиз.

Хосият СИДДИҚОВА тайёрлади.