Ҳикоя

ГЎЗАЛ АЁЛ СУРАТИ

Қиз кинога жуда қизиқарди. Гоҳида еттинчи осмонда учар, феъли келиб қолса, яхшими-ёмонми кино деган томошани яратиб қўйган унча-мунча режиссёрларни-да писанд қилмай қўярди.

Унинг ўзига бўлган ишончи шу қадар кучли эдики, бир кун келиб, бу ишонч, албатта, ўз мевасини беришига ишонарди. У баъзан кимсасиз хонага кириб олиб, ўзини лол этган китоблардаги ҳайрат денгизига ғарқ этувчи воқеаларни, қаҳрамонларнинг феъл-атвори, юриш-туришини бир-бир ўйлаб чиқар, бундай асарлар асосида қандайдир фильмлар суратга олишни тасаввур этар, ҳатто қаҳрамонларининг феъл-атворига мос келадиган актёр, актрисаларни бирма-бир кўз олдидан ўтказиб чиқарди. Бироқ уларнинг аксариятида образларни ярқ этиб очиб беришга қодир бўлган куч, нигоҳ ёки буюк қудратни кўрмасди. Ўзи эса, не ажабки, бош-кети йўқ, тутруқсиз сценарийлардан фильмлар ясайдиган режиссёрларга арзимаган маош учун ассистентлик қиларди. Гоҳида бу иши учун ўзидан нафратланарди.

Қизни ўта гўзал ҳам деб бўлмасди-ку, лекин кўзларидаги сирли маъно, Леанордо да Винчи севиб чизган аёл нигоҳида акс этган мунислик, жозибадорлик, шу билан бирга, ўйчанлик уни ҳар қандай гўзалликдан юқорига олиб чиқарди. Унда хипча бел, қомат, эҳтиёткорона муомала, бир қарашда унча-мунча кишини ўзига ром эта оладиган истара мужассам эди. Қизни кўрган йигит зотининг аксари ошиқ бўлиб қолар, бу ҳақда қизнинг ўзига айтишга келганда эса унинг ўша сирли ва қатъий нигоҳи олдида ўзларини йўқотиб, дардларини дастурхон қилиш фикридан воз кечиб қўя қоларди.

Бир куни тушга яқин қиз навбатдаги съёмкани тугатиб, энди нарсаларини йиғиштираётган эди, кимдир ортидан:

- Синьора, - деб чақирди.

У эътибор бермай зинадан тушиб боравергач, овоз такрорланди. Қиз бу гал ўгирилиб, овоз эгасига қаради. Зинанинг ўнг томонида, мармар устунни қўноқ қилиб ўтириб олган, жингалак сочлари салкам елкасига тушиб турган бир йигит илжайиб турарди.

Қиз таниди. Бу мағрур, атрофдагиларга сал кибр билан муомалада бўладиган рассом йигит эди. Фильмга рассомлик қилаётган бу йигитнинг яқинда Италия сафаридан қайтганини, умуман, катта истеъдод соҳиби эканини қиз эшитиб улгурганди. Бунинг устига, рассомнинг ортидан анчагина қизлар эргашиб юришидан ҳам воқиф эди.

- Сизни чақираяпман, синьора, - деди яна йигит унга кўзларини қисиб, диққат билан қараганча. - Ҳайрон бўляпсизми? Ҳайрон қоладиган жойи йўқ. Очиқ манглай, силлиқ таралган сочлар, ғунча лаблардаги ним табассум, сокин нигоҳ. Бу менга Италия гўзалларини эслатмоқда, - у фикрини тушунтиришга қийналгандай чайнала бошлади. - Умуман айтганда, камдан-кам учрайдиган аёлларга хослик.

- Хушомад учун раҳмат, - деб қўйди қиз нарсалари солинган сумкани қўлига оларкан.

Шундан сўнггина қиз йигит томон бирров кўз ташлаб қўйди. Йигит ҳамон вазминлик билан унга қараб турарди.

- Сиз рассоммисиз? - деб сўради у. Қиз ҳам тасвирий санъатни яхши кўрарди.

Йигит қизнинг саволидан таажжубга тушди:

- Наҳотки, мени танимасангиз?

- Пешонангизга ёзиб қўйилмабди-ку кимлигингиз, - деди қиз ортига ўгирилиб ва йўлга тушди.

- Шошманг, яхши қиз. Телефонимни ёзиб олинг, - деди рассом.

- Раҳмат, шусиз ҳам бир амалларман, - истеҳзоли оҳангда жавоб қайтарди қиз.

- Лекин... - баттар ажабланди йигит, - лекин мен рассомман.

Қиз парво қилмади:

- Мен эса режиссёр ассистентиман.

Шу сўзларни айтдию, қиз кетди. Зеро, унинг энди бу йигит билан қайта учрашмаслигига ишончи комил эди.

Қиз кечқурун ижарада турадиган хонадонида телефон жиринглаганда сал ижирғаниб, "Кепакмия режиссёр яна бирон арзимаган нарсани сўраб, бошимни қотиради" деган ўйда истамайгина трубкани кўтарди.

Аммо гўшакдан:

- Рассомман, синьора - деган бошқа бир таниш овоз эшитилди.

- Сиз? - ҳайрон бўлди қиз. - Сиз телефон рақамимни кимдан олдингиз?

- Бунинг энди аҳамияти йўқ, синьора. Мен сизнинг расмингизни чизмоқчиман.

- Хўш, мен нима қилишим керак?

- Арзимаган нарса. Ўн-ўн беш кун устахонамга келиб, уч-тўрт соатдан туриб берсангиз бас.

- Нега энди мен? Анави... орқангиздан юрган гала-гала қизлар бор. Танланг ўшалардан биттасини.

Йигит шоша-пиша эътироз билдирди:

- Йўқ, йўқ, унақа деманг. Сизда аллақандай сир бор. Бу чирой шундай ўтиб кетмаслиги керак. Сизда Жаконданинг унсурларини кўрдим. Ахир ижодкорсиз, тушунасиз. Мен уларга рассом кўзи билан қарайман. Менга табиий, жонли, ҳаётий гўзаллик керак, упа-эликлар чаплаб ташланган ёки пластик операция қилингин жонсиз чеҳра эмас...

- Майли, ўйлаб кўрарман.

- Бу нима деганингиз? - ҳовлиқиб қолди рассом. - Яқинда Италияда катта халқаро кўргазма бўлади. Ўшангача сизнинг суратингизни тугатиб, ўша кўргазмада қатнашишим керак. Ишни бугун бошласак, дегандим.

- Бугун ҳеч вақтим йўқ. Чарчаганман.

- Унда, эртага эрталабдан. Илтимос...

- Кўрамиз.

- Кўрамиз эмас! Албатта, хоҳласангиз, тонг саҳардан уйингизга етиб бораман. Адресингизни айтсангиз, бас.

- Ўзим бораман, - шартта йигитнинг гапини бўлди қиз. - Манзилингизни айтинг.

- Раҳмат, синьора, раҳмат.

***

Рассомнинг устахонаси шаҳар чеккароғидаги ҳовлилар оралиғида жойлашган каттагина уйнинг биринчи қаватида экан.

- Келинг, - дея кутиб олди рассом қизни.

- Келдим.

- Ичкарига киринг.

Қиз остона хатлаши билан димоғига ҳар хил бўёқлар иси урилди. Хонадаги ажойиб манзара: қўл учида тартибга келтирилган жиҳозлар, стол-стул, мўйқалам, деворлар тўла суратлар: эскизлару натюрмортлар, бир-иккита портретлар ҳам бор. Суратлар шу даражада кўпки, деворда бўш жойнинг ўзи қолмаган, ҳатто айрим суратлар полга ҳам ташлаб қўйилган.

Қиз индамасдан уларни бирма-бир кўздан кечира бошлади. Рассом эса кўрсаткич бармоғини иягига тираган кўйи ўйчан нигоҳ билан қизга бирпас тикилиб турди-да, кейин ичкари хонага кириб, чанг босган, қизил бўзга ўроғлик, бир асарини кўтариб чиқди. Устидан матони сидириб олган эди, чанг уфуриб кўзига урди. Бу рассомнинг Римда яланғоч аёлга қараб чизган портрети эди. Суратнинг усти ойна билан бежирим қопланган. Асарни ўзича "Гўзаллик" деб номлаб, остига кичкина қилиб ёзиб қўйган эди. Рассом хонанинг ўртасига стул келтириб қўйди ва портретни унинг устига авайлаб жойлади. Шундан кейин асарнинг у ер-бу ерини енги билан артиб ҳам қўйди. Кейин сал ортга чекиниб, суратга синчиклаб разм солди.

Ниҳоят, кўнгли тўлган рассом аста қизнинг ортидан келиб, унинг елкаларига кафтларини қўйди.

- Буни Римда ишлаганман! - ғурур билан деди у. - Бу... бу гўзаллик дегани. Ҳақиқий гўзаллик. Абадий қолиши керак бўлган гўзаллик. Суратнинг номиниям "Гўзаллик" деб атаганман. Лекин биласизми нима, сиз бундан ҳам гўзал бўлишингиз мумкин. Сизнинг кўзларингизда, нигоҳингизда сир бор. Ана шуни чизиш керак. Ҳозир, шу ондаёқ бошлаш керак. Сизниям ҳудди шу ҳолда чизаман. Бир томонда Европа гўзали, иккинчи томонда Шарқ гўзали. Кўргазмада шов-шув бўлиши аниқ. Келинг, ўтиринг.

У қизнинг қўлидан ушлаб стулга ўтқазди ва тайёр молберт олдига бориб, қизга ўгирилди.

- Италия - ажойиб юрт, - деди рассом тўлқинланиб. - У ернинг қиз-жувонлари ҳам бизникиларга ўхшаб ҳуркак ва... гўл эмас. У ерда қиз-жувонлар билан очиқчасига, бемалол дўст бўлиш мумкин. Ҳатто, йигит-қизларнинг бемалол эр-хотин каби яқин алоқада бўлиши ҳам уят ҳисобланмайди... Римдаги қизларни кўрсангиз эди. Эҳ-ҳе, санъат асари дейсиз. Бизникилар эса...

Рассом афсусланиб қўл силкиб қўйди-да, ингичка мўйқаламини қўлига оларкан:

- Қани, бошлаймиз, - деди. - сиз бемалол ечинаверинг, уялманг...

Рассомнинг ўзи учун ғалати туюлган мулоҳазаларини эшитиб, қаршисидаги яланғоч аёл суратига эмас, деворлардаги расмларга қараётган қиз чўчиб тушди.

- Нима?

- Ишни бошлаймиз деяпман, - бемалол қайтарди рассом. - Айтдим-ку, Сиз шарқ гўзалига айланасиз деб.

Қиз чўчиб тушди.

- Бунинг учун... бунинг учун ечинишим керакми?

- Албатта-да, - ҳайрон бўлгандек қўлларини кенг ёйди рассом. - Айтдим-ку, яланғоч аёл - гўзал аёл деб. Мисол учун мен бўлган юртларда яланғоч бўлиб ўзларининг расмини чиздиришни истаган аёллар қаторлашиб навбатда туришади.

Қиз сапчиб ўрнидан туриб кетди.

- Бўлмаса ўша ёқларга бориб чизинг бунақа расмингизни! - деди у нафрат билан.

- Ахир бу санъат, ахир бу гўзаллик, - жон-жаҳди билан тушунтиришга уринди рассом. - Ахир хоҳламасангиз сизга бармоғимни ҳам теккизмайман. Мен ахир зиёли одамман.

Аммо аллақачон остонага етиб борган қиз ортига ўгирилиб, рассомга яна бир бор нафрат билан тикилди ва тезда ташқарига чиқиб эшикни қарсиллатиб ёпди.

Деворлар зириллаб кетгандай бўлди. Рассом лол-гаранг аҳволда, бўшашиб қолаверди.

Ниҳоят, йигит қўлидаги мўйқаламни аста молберти ёнига қўйди. Унинг кўз ўнгида қизнинг нигоҳидаги нафрат пайдо бўлди. Рассом шу вақтгача бундай муносабатни кўрмаганди.

Йигит стулда турган бояги суратни қўлига олиб, унга бир зум тикилиб турди. Кейин дераза ёнига борди-да, портретни бир урганди, ойнаси чил-чил бўлиб, оёқлари орасига тўкилди. Расм-нинг ўзини эса рассом ғижимлаб ташлади.

Шундан кейин... шундан кейин рассом иш жойига қайтди ва мук тушиб, авваллари сира ўзида учрамаган фавқулодда илҳом ва ҳаяжон билан янги асар устида ишлай бошлади.

...Рассом бор-йўғи бир неча дақиқага устахонасига келиб кетган мағрур қизнинг бор бўйи билан, устидаги либослари билан ишланган портретини тугатганида, дераза ортидан тонг ғира-шира ёришиб келарди.

Рассом молбертдаги ҳали бўёқлари қотиб улгурмаган портрет остига катта ҳарфлар билан "Асл гўзаллик" деб ёзиб қўяркан, елкасидан тоғ ағдарилгандай енгил нафас олди. Сўнг полга тўшалган эскизлардан бирининг устига чўзилганча уйқуга кетди.

Тоҳир ТЎЛҚИН.