Турмуш чорраҳаларида

АЖИБ ДУНЁ БУ...

Олис тумандан Жаҳон бозорига боришнинг ўзи бўлмайди. Кексаларнинг "Отанг - бозор, онанг - бозор" деганларидай, кимдир тўй ташвиши, яна кимдир тирикчилик ташвишида эрта тонгдан йўлга чиққан. Кўча одамлар билан гавжум. Мен қачон Жаҳон бозорига етаман деган хаёл билан йўлга чиққан эдим. Лекин йўлдаги кутилмаган учрашувлар, "гаплар" билан манзилга қандай етганимни ҳам билмай қолдим, аммо унинг таассуротларидан бир неча кун ўзимга келолмай юрдим.

Туман марказидан Андижон шаҳрига қатновчи автомобиллар тўхташ жойига келганимда, навбатдаги дамасда ўтирган, салом бериб, илиққина сўрашган таниш чеҳра мени қарши олди. Бу келинчакни кўриб, бир неча йил олдин коллежни тамомлаган ўқувчим эканлигини билдим. Ёнида қайнонаси ҳам бор экан, салом-аликдан сўнг у ёқ, бу ёқдан гаплашгандай бўлдик. Очиққина аёл экан, суҳбатимиз қизиб, тезда тил топишдик. Ҳайдовчи ҳам нотаниш эмас эди. Синглимнинг дугонасини бир неча йилдан буён кўз остига олиб юрганини билардим, дугоналарнинг ўзаро суҳбатларини гувоҳи бўлганим учун уни сиртдан танирдим.

Кўп ўтмай машина йўлга тушди, суҳбатим қайнона ва келин билан давом этди. Қайнонанинг:

- Ўқитган экансиз, бу қизингизни ўзим топиб келин қилганман, - деган сўзларидан келинчак айб иш қилгандек бошини эгди. Кўзларида хавотир билан менга боқди. Балки шу чоғ бир неча йиллар олдинги воқеалар ёдига тушгандир...

...Ўшанда бу мулойим келинчак қайсар, ўз билганидан қолмайдиган қиз эди. Коллежда мени қанча ташвишу маломатларга қўйганди. Ўқишга кетдим, дея-ота-онасини алдагани ошкор бўлиб, изла-изла бўлганларимиз, устозлар олдида ёлғон гаплари-ю, севган йигити билан учрашувлари муҳокама бўлган кунлари хаёлидан ўтгандир. Ўшанда коллежнинг хотин-қизлар қўмитаси раиси билан унга ҳозир ўқиши кераклиги, йигитнинг сўзлари рост ёки ёлғонлигига ҳеч ким кафолат бермаслиги, ҳаёт ҳали олдинда, энг аввало,ота-онасининг юзини ерга қаратмаслик бурчи эканлиги тушунтирилганда, бетга чопарлик билан:

- У йигит коллежни тамомлашимни кутиб турибди, сизлар ҳеч хавотир олманг, у албатта, менга уйланади, - деб жавоб берган эди. Ота-онаси билан ўтказилган суҳбатлар, қизга тушунтириш ишларига қарамай, яна бир куни кечқурун отасидан бесўроқ дугонасининг уйига кетиб қолгани учун коллеж директоридан қанча дакки эшитгандим. Ўшанда худди ўзим гуноҳ иш қилгандай ўқувчиларим, ҳамкасбларим олдида изза бўлганман. Раҳбаримизга коллежда эмас, уйда бўлган чоғида, яна кеч вақтда ота-онасидан сўроқсиз кўчада юришига мен эмас, ота-онаси жавоб бериши керак-ку, дея олмас эдим.

Шуларни ўйлаб келинчак билан фақат кўзларда, нигоҳларда гаплашардик... Телефон ишлатмаслиги кераклигини онасига айтганимда, онасининг бизга қарши эътирозидан директоримизнинг ҳам ҳафсаласи пир бўлганди. Раҳбаримиз ўшандан кейин мени кўп ҳам айбламай қўйди. Қиз коллежни тамомлади. Мен рости, ундан қутулганимга хурсанд бўлгандим.

Ҳаёлларга чўмиб баъзан гап нима ҳақида бораётганини англолмай қолсам-да, қайнонанинг:

- Ўғлим мана келиним иккимизни қариндошларникига тўйга олиб кетяпти, - деган гапидан ярқ этиб ҳайдовчи йигитга қарадим. У ҳам ноқулай ҳолга тушгандек бўлиб, маъноли кулиб қўйди. Чунки у ҳам мени сиртдан танир, синглимнинг дугонаси билан муносабатларидан хабардор эканлигимни билар эди. Ҳали бир таажжубдан ўзимга келолмай турганимда, эшитган бу хабаримдан куёвга савол назари билан боқдим. Айбдорона олиб қочилган нигоҳларга дуч келдим. Гулноз синглимнинг дугонаси бўлгани учунгина эмас, чиндан ҳам бахтли бўлишга лойиқ, барча иш қўлидан келадиган, пазанда-ю тикувчи дейсизми, билмаган ҳунарининг ўзи йўқ, ширин сўз, катта-кичикнинг ҳурматини жойига қўядиган, ўзига яраша дунёқарашга эга қиз эканлигидан - бир бахти кулган йигит шу қизга уйланади деб ўйлаб, ҳозир қаршимда турган ҳайдовчи йигитга ўша пайтлар ўзимча ҳавас қилардим. Уларнинг муносабатларидан бошқа-бошқа қишлоқда яшашса-да, қизнинг ҳеч ортидан қолмаслигидан маҳалла-кўй, барча хабардор эди. Не-не харидор бўлган совчилар қизнинг йигити бор экан, деб, баъзан остона хатлаб, баъзан унга ботина олмай қайтишган. Қиз бошқа совчиларга розилик бермаганини эшитгандим.

Гап айланиб қайнона:

- Келиним жуда яхши, ширинсўз барчамизни эритади, сизларга ҳам раҳмат, - дея келинини алқади. - Ўғлимнинг бошини айлантирган бир қиз бор эди. Йигитлар билан гаплашган, телефон ишлатган қиз қандай бўларди, деб бу қизимни ўзим топиб олиб бердим, - деганича мамнун эди қайнона. Менинг виждоним қийналса-да, бир сўз дея олмасдим.

Афсус, Гулноз яхши қиз эди. Унинг айби шу йигитга ишонгани эди. Аммо ҳар иккисини билган одам солиштирса, Гулнозни бу келинчакдан юз чандон яхши эканлигини биларди... Майли, келинчак, бетга чопарлигию, ёлғончилиги, қўли эгрилигини ташласа бўлди, қайнона айтгандай "барчани тили билан эритадиган ширин сўз" эди.

Андижонга етгач, шу хаёллар билан, устимга қандайдир оғир юк ортилгандай бўлиб машинадан тушдим. Энди Жаҳон бозорига элтувчи машинага ўтирдим. Ҳозиргина гувоҳи бўлган кечинмалар мени тарк этмади. Бир томондан "ҳеч ким билан гаплашмаган, кўчада юрмаган, телефон тутмаган" деб мақталган келинни ўйлаб лол бўлсам, бир томондан бевафо йигитга ўзи севган қиз ёмон бўлиб, "яхши"сини топгани учун - шу келинчак унга жазодир, деб фикр қилдим...

Машинада эса нотаниш инсонлар бўлса-да, ўзаро суҳбатлар давом этарди. Орқа ўриндиқдаги йигит ва қиз имтиҳон натижалари, ҳар иккисининг ҳам омади келмагани ҳақида суҳбатлашарди. Кейинги йилги тест синовларига тайёргарлик кўришда давом этиш тўғрисида суҳбатлашиб, йигит тавсия этган устози ҳақида қиз нималарнидир сўрар, уларнинг суҳбатига ёнидаги отахон баъзан қўшилиб, осонликча таслим бўлмаслик ҳақида уқтирарди. Улар манзилига етиб йўлда аввал қиз, анча кейинроқ йигит тушиб қолишди. Йигит тушиши биланоқ жим келаётган бир ҳамроҳимиз сўз қотди, афтидан йигит ва қиз суҳбатини обдон кузатган чоғи:

- Ҳозир қизларга ишонч йўқ, келин олай десанг яхши қиз тополмай, келин олгани қўрқасан. Қаранг, уч дақиқада қизнинг номерини олиб тушиб кетди. Бизнинг замонларда қизлар билан гаплашиш бунчалик осон эмасди. Телефон, интернет қизларни йўлдан оздиряпти.

- Ҳаммасини ҳам эмас, - дея гапини бўлди бир аёл. - Беш қўл баробармас, ҳамма қизлар ҳам сиз айтгандай эмас.

Тортишув анча давом этди.

- Тўғрида, ҳозир йигитлар севдим-куйдим деяётгандир, лекин уйланишга келганда учрашиб юрган қизларига уйланмай, онам топган қизга уйланаман, дейишади. Бизда ҳам бўлган, қанча қизлар билан гаплашдик, аммо онам топган қизга уйландим. Тақдир экан, мана яхши яшаяпмиз, - дея ёшгина ҳайдовчи гапга қўшилди.

Мен чидаб туролмадим. Онаси топган қизга уйланган йигит ҳақидаги таассурот ҳали мени тарк этмаган эди.

- Ҳа, шундай бўляпти, - деди машинадаги ёшгина аёл. - Ҳозир ўзи севган қиз қолиб, онаси ўпмаганини оламан, деб онаси топган, лекин бошқа бир йигит билан аҳду паймон қилган қизга уйланишяпти, айримлар. Ёмғирдан қочиб қорга тутилганини, йигит билмаса, уйда ўтирган она бечора ўша қизнинг қандай эканлигини қайдан ҳам билади, - дея баҳс-мунозараларга нуқта қўйди. Дамасда ҳайдовчининг "мот" бўлганидан гурра кулгу кўтарилди.

Ҳайдовчи: "Йўғ-э, биров билан ... гаплашмаган менинг аёлим" деганича қолди. Аммо юзидаги бояги мағрур ифодадан, сўзидаги қатъийликдан асар ҳам қолмаганди.

ДИЛАФГОР.