Юртимизнинг тарихий гўшалари

АНДИЖОН ШАҲРИ ГУЗАРЛАРИ

Тарихда маҳаллаларнинг ўзаро бирлаштирувчи чорраҳаларда обод ва гавжум гузарлар бўлар эди. "Гузар" форс тилида "ўтиш жойи" маъносида келади. Гузарлар шаҳар ички тузилишининг асосий бўғғини, муҳим бир бўлаги ҳисобланган. Маҳаллалар аҳолиси гузарлар воситаси билан ўзига хос анъанавий гурунг - жамоаларга бирлашар эдилар.

Андижон шаҳрининг 1987 йилда тузилган харитасида қуйидаги 10 та гузар кўрсатилган:

1. Сойгузар

2. Умарбек гузари

3. Орзиқулбек гузари

4. Остонагузар

5. Чоргузар

6. Чувалачи гузари

7. қорабура гузари

8. қаландархона гузари

9. Шарифбек гузари

10. Ялонғғоч қўрғғон гузари

Биз ушбу гузарлар ҳақида қисқача тарихий маълумот бериб ўтамиз.

СОЙ ГУЗАРИ

Андижон шаҳрининг "Сой даҳа" маркази - Сой гузари эди. Гузар ва даҳа номининг келиб чиқиши қадимий Андижонсой каналининг тарихи билан боғғлиқдир.

Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ёзишича, қадимда Ўшдан оқиб ўтган Оқбўра дарёси Андижонгача келган. "Андижон руди Ўшдин оқиб келур" - деб ёзилган "Бобурнома"да. Бизнинг текширишларимиз шуни кўрсатадики, Бобур "Андижон руди" деб атаган Оқбўра дарёси қадимда Андижоннинг жануб томонидан айланиб оқиб, сўнгра шаҳар шимолида ғғарбга томон бурилган ва ҳозирги "Оқёр" томонга оққан, қорадарё рудхонаси (яъни, поймаси)га бурилиб дарёга қўшилган.

XVI аср бошларида Шайбонийлар томонидан бутун Фарғғона водийси эгаллангач, кўчманчи ўзбеклар келиб ўтроқлаша бошлади. Оқбўра дарёси қирғғоқларида ҳам янги қишлоқлар пайдо бўлиб, янги ерлар ўзлаштирилган, суғғорма деҳқончилик ривожланган. XVIII асрга келиб Оқбўра суви янги ўзлаштирилган ерларда истифода қилиниб, Андижонга сув етмай қолган ва натижада Каппирравот томонидан янги канал қазиб, бевосита қорадарёдан сув келтиришга эҳтиёж туғғилган. Ўшанда Андижон сойи қазилган.

Шаҳар шимолидаги маҳаллаларни бирлаштирувчи "Сой даҳа"сининг тарихи Андижон сойининг ишга тушган довони билан боғғлиқдир. Ўша даҳа марказида пайдо бўлган янги гузар ҳам "Сой гузар" деб номланган ва шаҳар шимолидаги энг обод, кўркам гузар ҳисобланган. Сойгузар ўзида шаҳарнинг 15 та маҳалласини бирлаштирган.

(Давоми бор).

Сайфиддин ҳожи ЖАЛИЛОВ, АДУ фахрий профессори.