АКС САДО

"ОДОБНИ БЕОДОБДАН ЎРГАН"

"Иқбол" газетасининг 4-сонида Сайфиддин ҳожи Жалилов "Саломлашиш одоби" сарлавҳали мақоласида профессор Д. Қўлдошевнинг саломлашиш тўғрисидаги фикрларини ўринли танқид қилибди. Узоқ сафардан қайтган, ўта қадрдон ёки яқин қариндошлар анча вақт кўришмаган бўлсалар, қучоқ очиб кўришишлари жоиздир, лекин ҳар куни учрашиб юрганларнинг қучоқлашиб кўришишлари, албатта, эриш туюлади.

Ушбу мақолада муаллиф яна Омонулло Мадаевнинг фикрларини қувватлаб: "Бизда эркак меҳмон ёши катта аёлга кифтини тутади. Аёл эса икки қўли билан эркакнинг елкасини силаб, саломлашади ва дуо қилади. Миллий урфга кириб кетган, лекин айни кунда унутилиб борилаётган саломлашишнинг бу кўринишини сақлаб қолишимиз ва ёшларимизга сингдиришимиз лозим", дейди.

Ўринли фикр. Афсуски бу гўзал одатларимизни ёшлар онгига сингдиришнинг иложи йўқ. Чунки мактабда ўғил-қиз бирга ўқишади. Сабоқ эса барчага баравар берилади. Шунга кўра, аёл-қизларнинг эркак кишилар билан "Ассалому алайкум" каломи билан саломлашишлари одат тусига кириб бормоқда.

Шунингдек, муаллиф "О. Мадаев фольклоршунос сифатида туркий халқларнинг Исломгача бўлган саломлашиши одатига эътибор бериб... Қадимги туркий халқларнинг саломлашишини ифода этадиган иборалар йўқ, деган фикрни илгари суриши шахсан менда таажжуб уйғотди... Исломгача бўлган қадимий аждодларимизнинг саломлашишда ишлатган иборалари унутилиб, улар "Ассалому алайкум" каломи билан алмашган", деб ёзади мақолада.

Биз М. Қошғарийнинг "Девону луғатит турк" асарини кўздан кечирганимизда "омон", "салом" сўзлари учрамади. Уларнинг туркча муқобили - "соғ", "эсон" сўзлари мавжудлигини кўрдик.

Демоқчимизки, Исломгача аждодларимиз "омонлик" деб эмас, "Эсонликми", "Эсонмисиз" деб, саломлашишган. Ҳозирги кунда ҳам қозоқ ва қирғизлар "эсендикпи", дея саломлашади. Ўзбек аёллари бир-бирига қўл узатиб, "эсонмисиз?" деб сўрашадилар. Ёш қизларимизнинг саломлашишларига тўхталсак. Баъзилари бор кўча-кўйда учрашиб қолишса, жамоат жойи деб ўйлаб ҳам ўтирмайдилар, балки узоқ вақт кўришмагандай бир-бири билан ўпишиб кўришади. Бу ҳам майли, ака-сингил, тоға-жиянларнинг ўпишиб кўришишига нима дейсиз? Айни шундай воқеанинг гувоҳи бўлганимда, "Одобни беодобдан ўрган" деган сўзлар ёдимга тушади...

Ота-боболаримиз ўғил-қизлари ва қариндошларини суюб, пешонасидан ўпиб сўрашишарди. Ҳозир эса, кўпчилик ўз билганича саломлашишга одатланган.

Биз С. Жалиловнинг фикрларига қўшилган ҳолда, саломлашиш, кўришишда ҳар бир оилада халқимизнинг гўзал одобларига қатъий амал қилинса, мақсадга мувофиқ бўларди, деб ўйлаймиз.

Кимсанбой ДАРМОНОВ,

фахрий ўқитувчи.