(ҲИКОЯ)

МАТЛУБА ЮСУФ ОХУН

ХЎРЛИК

- Ассалому алайкум хожи ота! - Шавкат ота парда босиб, хиралашиб қолган кўзларини зўр- базўр очиб қаради, аммо салом бергувчини барибир таний олмади.

- Кимсан? - деди қўлини пешонасига пана қилиб.

- Мен, Одилжон механикнинг ўғли Омилбекман, - баланд бўйли, кўркам кийинган йигит унинг ўнг қўлини тутиб, астойдил сўрашди

- Эйй..- негадир Шавкат отанинг овози титраб кетди, - ваалайкум ассалом, тузукмисан? Уйдагилар яхшими?

- Яхши ота. Узоқдан кўриб қолдим. Бу ерда нима қилиб ўтирибди экан, деб келаяпман. Хизмат йўқми бизга? - Омилбек самимийлик билан сўради.

- Умрингдан барака топ, болам, - Шавкат отанинг лаблари титради. - Холангни дўхтирга опкелувдим, ҳозир ичкарида, кутиб турибман.

- Тузукми?

- Ҳа, озгина мазаси йўқ, Қон босими ошгани ошган, шунга бир кўрсатай дея - Шавкат ота гапини охиригача айтмади.

- Ўзинглар келдингларми, акаларим опкелмабди-да? - Омилжон нақ яра жойини билиб сўрагандек бўлди.

- Уларнинг иши кўп, биз бекорчи чол-кампир биллалашиб келавурдик-да, - ота сир бой бергиси келмасдан жавоб берди.

- Мен бир танишимни йўқлаб келгандим, шундай кўраману қайтаман, агар холам чиқиб қолса, кутиб туринглар, ташлаб қўяман. - Омилжон шундай дея ундан узоқлашди.

Шавкат отанинг бўғзига хўрлик тиқилди. Ўсал бўлган ёш бола аҳволига тушди.

- Эй, Шавкат эррайим ким эдингу, ким бўлдинг? Ўз болаларинг қилмаган мурувватни битта ёмонлигинг билан ҳаёти барбод бўлган инсоннинг боласи айтдия, - дея ўз-ўзига пичирлади. - Тезроқ кетганимиз маъқул, агар уйгача олиб борса, ўғилларнинг машинасини кўриб, бошқача хаёлга боради. Балки ичида "сен шунга лойиқсан" дер. Йўғ-эй, Одилжон ўртасидаги хусуматни боласига айтмагандир, балким?

- Чол.. - кампирининг овозини эшитиб, сергак тортди

- Ҳа, чиқдингми, нима деди дўхтир? - инқиллаб ўрнидан тураркан, кампирининг қўлидан тутди

- Ҳаҳ, қаричиликникида бари касаллик, булар ваҳима қилаверади. - Муборак хола чуқур-чуқур нафас оларкан, жавради - Ётинг, укол, дори олинг, дейди.

- Унда ёта қол, - деди Шавкат ота.

-Йўғ-эй, сиз иссиқ-совуқсиз қоласиз... - Муборак хола худди ҳозир ётасан, деб қоладигандай унинг қўлидан тортқилади.

- Муфаззалга айтамиз, дориларни опкелиб берса, анов Салимахоннинг келини қип қўяди уколларимни, дўхтир-ку.

- Ўзинг биласан. - Шавкат ота хўрсинди, - сен мени аяб, мен сени аяб юраверамиз, шекилли. Юр, кетдик.

- Ия, холам чиқибдиларку, ассалому алайкум! - Рўпараларидан Омилбек чиқиб яна салом берди.

- Умрингиздан барака топинг, болам. - Муборак хола уни танимагани учун мулозамат қилмади.

- Қани, юринглар сизларни ташлаб ўтаман!

- Қўявур, болам, йўлингдан қолма, биз секин етиб оламиз уйга. Шавкат ота рўйхушлик бермасдан рад қилди.

- Унақа деманг, ота, агар дадам эшитса астойдил уришади. Омилбек худди атайлаб отасини эслатгандек бўлди бу гапи билан.

Шавкат ота ортиқча гапирмади, Муборак хола ҳам индамай унга эргашди.

- Ҳамманглар уйли-жойли бўб кетгандирсизлар? - Шавкат ота машина анча ерга боргач, жим кетишни лозим топмасдан сукутни бузди.

- Ҳа, акам ҳозир шаҳарда яшаяпти, судда ишлайди, синглимни ҳам шаҳарга узатдик, укам билан мен биргамиз, у институтда ишлаяпти, мен банкда, ҳаммамиз тинчиганмиз. - Омилжон қувноқлик билан жавоб берди, - дадам бобой бўб қолдилар, ўн иккита невараси бор.

- Илойим, ҳар банда етсин шунақа кунларга, - Муборак хола алқади.

- Ҳозир аям иккаласи Тошкентда, санаторияда дам олишаяпти, акам жўнатди. - Омилжон улар сўрамаса ҳам гапирди. - Йилда икки марта дам олдирамиз, бўлмаса, зерикиб қоладилар.

- Ҳа, энди ишлаганда роса ишлади, дам ҳам олсин-да - Шавкат отанинг ичидан қиринди ўтди, аммо билдирмади.

- Сизни кўп эслади, жаа қаттиққўл раҳбар бўлган, деб. - Омилжон ўзи билмаган ҳолда баттар қитиғига тегди отанинг.

Шавкат ота жавоб бермади. Омилбек ҳам қайта гапиришга ботинмади, чоғи жим бўб қолди.

Омилбек дарвозаси тагигача опкелди уларни. Хайриятки, остонада Шокиржоннинг машинаси йўқ экан.

- Раҳмат болам, йўлинг ҳамиша бехатар бўлсин. - Шавкат ота дуо қилди.

- Топганинг дуо, олганинг олтин бўлсин! - Муборак хола ҳам қўшилди.

- Раҳмат, раҳмат, - Омилбек қўлини кўксига қўйиб, хайрлашди - акаларимга салом айтдинглар. Ўтинглар биз томонга.

Шавкат отанинг бўлари бўлди. Қаранг-а, замоннинг тескарилигини. Бир вақтлар назарига илмаган одамларнинг болалари бугун йўлини топиб, эътиборга тушиб қолса. Унинг ҳеч нарсадан кам бўлмай ўсган фарзандлари эса бири ғирт дайди, нималар қилиб юрганини билмайсан, сўрасанг силтаб ташлайди, ширин гапи йўқ, бири оқибатсиз, йиллаб ота-онасига қорасини кўрсатмайди.

- Иссиқ чой дамлаб келайми? - Муборак хола чолининг авзойи ўзгариб қолганини тушунмасдан сўради.

- Дамингни ол, чарчадинг.. ҳалироқ ичарман. - Шавкат ота шундай дея айвоннинг офтоб тушиб турган жойига ёнбошлади. Хола инқиллаб бориб иккита болишни опкелиб, ёнига суяди. Кейин бир пас қараб турди-да, нари кетди.

Шавкат отанинг ўзига, кампирига раҳми келди. Ёшлари етмишдан ошаётган палласида ҳайҳотдек ҳовлида ўзлари қолди. Катта ўғлини прокурор қиламан деб, бор топганини сарфлаганди. Айтганидек прокурор бўл-дию, хизматлари тугул, отасини ҳам унутиб, катта шаҳарга қараб кетди-қолди. Ойда-йилда бир йўқлаб келишини айтмаса, умуман, қорасини кўрсатмайди. Кичик ўғли эса уч марта уйланди, ҳар биридан биттадан болани оширди, лекин тинчимади. Ахийри миллати нотайин бир аёлга илашиб қолиб, Шавкат отани ҳоли жонига қўймай, уй олдириб алоҳида бўлиб чиқиб кетди. У ҳам камлик қилгандай нафақага чиққанида ишхонаси томонидан берилган машинани ҳам миниб кетди. Кейинроқ аллақаёқларда ишлаб келдим, деб "Нексия"га алмаштирди. Аммо шу кунгача на ота, на она бу машинага чиқиб бирор жойга бормади. Лекин тез-тез келиб уйдаги қўлига илашган нарсани опкетиб куйдиради. Баъзан эса "пенсадан беринг", дея дағдаға ҳам қилади. Яхшиям, қизлари бор экан. Уч қизи бири қўйиб, бири хабар олади, невараларини жўнатади, шулар билан изтиробга тўлган юраклари сал ёзилади.

- Эҳҳе, бекорга хом сут эмган банда, дейилмас эканда, - ота ўзича пичирлади. - Агар кейинги тақдирини олдиндан кўра билса шунча хатоликларни қилмаган бўларди. Амалга ўтириб, обрў оширганида босар-тусарини билмай топганини фарзандларига сарфлади, пўпалаб ўстирди, айниқса, ўғилларини ҳовлиқтирди. Энди эса ўша ўғиллар бир кило гўштга олмайди уни. "Бир умр итнинг кейинги оёғи бўлиб ўтиб кетасан", деган Одилжоннинг болалари ота-онасини бошига кўтараяпти экан!

- Тавба, нега бу одамни ҳеч ёқтирмасдим. Менга ёмонлик қилмаган, фақат қитмирроқ эди. Жамоадан яшириб қилган анча-мунча ишлариниям ковлаб ғашига тегарди. Азбаройи калласи ўткир механик бўлгани учун бутунлай воз кеча олмасди. Чунки атиги бир кун бўлмаса ташкилотнинг бутун техникаси издан чиқиши мумкин эди. Очиқдан-очиқ аламини ололмагани боис, ҳамиша уни рағбатлантиришлардан четлатар, байрамларда ҳам мукофотларга қўшмасди. Ҳатто, тепадан икки-уч марта номзодини раҳбарлик лавозимига сўраганларида йўққа чиқариб қўйган.

Бир-икки марта кўпчиликнинг олдида ёқалашишгача боришган.

- Сени қамоқда чиритаман, қараб тур! - ёмон гап билан ҳақорат қилди бир сафар Одилжонни, - бўйнингга фалон мингни осиб қўяман, юраверасан жонингни қандай қутқаришни билмасдан!

- Қўлингдан келганини қил, мен кўпчиликнинг ҳақига умуман, хиёнат қилмаганман. Ҳаммани ўзингга ўхшатма! - Одилжон деганлариям бўш келмаган, - болаларимга ҳаром нон егизмайман!

Ўшанда бу гапини "қизил"га йўйганди. Аслида у тўғри йўлни танлаган экан. Ёши бир жойга етганида фарқлади ҳаром луқма нимаю, ҳалоли нима. Мана, катта-катта егизган болаларидан келган оқибат. Еганлари ҳалол бўлганда, бунчалик меҳрсиз бўлмасмиди?

Шавкат ота чуқур "уҳ" тортди. Эссиз, эссиз, қани вақтни орқага қайтариб бўлса? Энг биринчи шу Одилжонга ёмонлик қилмаган бўлармиди?

Бугун эса Худойим унга ўша одамнинг ўғлини рўпара қилди. Уйига машинада опкелиб қўйгани майлику-я, унинг фарзандларидан кўраётган роҳатини эшитиб ҳам ҳасади, ҳам ҳаваси келди. Балки алами келгандир? Шавкат ота "астағфируллоҳ" дейиш ўрнига "баччағар", дея сўкинди. Аччиғи билан ўрнидан турди, чор-атрофга аланглади:

- Кампир, ўлиб қолдингми, бўл, чой опкел! - ғазабини яширолмади.

Унинг бақириғидан чўчиб кетган Муборак хола зипиллаб етиб келди:

- Тез бўл, ичим ачишиб кетди, гўшт- пўшт қовур, баттар бақирди.

Хола шўрлик чап оёғини зўрға судраганича ўчоқ бошига қараб кетди. Шавкат ота зарда билан болишга муштлади-да, яна ётиб олди. Қанча ётди, билмади, бир маҳал ниманингдир тарақлаб кетганидан қулоғи шанғиллади. Пайпасланиб турди, кўрсаки, Муборак хола ерда инграб ётибди, нарироғида чинни ликоп синиб, гўшт бўлаклари сочилган.

- Эй..эй, сенга нима бўлди? -довдираб қолганидан ўрнидан туролмай қолди, - кампир, кампир...

Муборак хола ўзи тираниб туришга ҳаракат қилди, унгача бир амаллаб ёнига борган Шавкат ота унинг қўлларидан тутди:

- Мени қўрқитма, хотин, тур, шикаст емадингми?

Хола зўрға турди, қўли қалтис бўлган чоғи, чангаллаб вой-войлади.

- Хавотир олманг, тузукман, қўлим сал оғрияпти. - Муборак хола ўзи қолиб чолини тинчитишга уринди, тухум-пухум суртиб силасам, яхши бўб кетади.

Шавкат отанинг ўпкаси тўлди. Судралиб бориб айвон четига ўтирди. Кўз олдига яна қўлини кўксига қўйиб турган Омилбек келди. Тишлари ғижирлади, лаблари титради, сўнг... ўзидан-ўзи йиғи келди. Бир пас ҳиқиллаб турди-да, сўнг овозини чиқариб астойдил йиғлай бошлади. Муборак хола анграйиб қолди. Чолини ҳеч бу кепатада кўрмаганди. Шунча оқибатсизликларга чидаб, бир-бирини суяб, алдаб, юпатиб яшардилар, лекин бу одамнинг очиқдан-очиқ кўз ёш тўкиши уни бутунлай эсдан оғдирай деди. Қўлини силай-силай ёнига борди-да, аста ўтирди. Атай қилгандек, унинг ҳам томоғига йиғи тиқилди. Чолини юпатиш илинжидаги кампир унга қўшилиб йиғлай бошлади. Кимсасиз ҳовлида икки кексанинг афсус - надоматга тўла йиғиси айлана бошлади...