НОВЕЛЛА

САМОДИЛ

Таътилда эдим. Университетда ишлайдиган файласуф дўстим қўнғироқ қилди: "Бугун очиқ дарс бўлади... Ватан туйғуси... Ватан мавзусида! Талабалар сени таклиф қилишяпти" (Шу ери ёлғон бўлди, талабалар эмас, ўзи таклиф қиляпти...). У десам бу деди, кел, келмасанг бўлмайди, деб туриб олди. Келининг ишдан қайтмади, болаларга таътил бўлгани учун биринчи синфда ўқийдиган қизимга ўзим "энага"лик қиляпман десам ҳам кўнмади. "Соат ўн бирда. Кеч қолма! Қизингни ҳам ола кел. Шунча қоракўз сени кутиб турибди, уят бўлади..." Ҳа, майли, уят бўлмасин. Машинани ўт олдирдим, орқа ўриндиқда қизим, рулда ўзим - университетга йўл олдик. Манзилга яқин бўлиш учун катта айлана йўл орқали юриб, Қорақамиш даҳасининг қоқ белидан қийиб чиқдим. Чорраҳага яқинлашгач, орқа ўриндиқдаги қизим елкамдан турткилай бошлади.

- Нима дейсан? Халал бераяпсан. Бир пас жим ўтир!

- Дада... дадажон, манави анҳорга келганмиз-а? Акам чўмилганлар... Анави... анави,қаранг, боғча. Мен шу боғчага қатнаганман-а?..

- Дадажон, ана, светофор, ана-ана... "Табассум" магазини, бу-бу, бу эса бизнинг уйимиз. Биз шу уйда яшаганмиз-а? Ана тўртинчи қаватдаги очиқ дераза... биз шу уйда яшаганмиз. Мен деразадан кўчаларни томоша қилардим-а... Дадажон, тўхтатинг, машинани тўхтатинг...

Қизим йиғлаб юборди... Йўл четида тўхтадим. Оёқ-қўлим бўшашиб кетди. Ичимдан нимадир узилгандай бўлди. Қизим бўйнимдан маҳкам қучоқлаб олиб ҳиқиллаб йиғлаяпти:

- Дадажон, жон дада, тушайлик. - у эшикни очиб ташқарига чиқди. Уй томон юрди. Аъзойи-баданим титраб, ноилож ортидан эргашдим. - Дадажон, уйимизнинг ёнига бориб қайтамиз, хўпми, дадажон...

- Майли эна қизим, майли энажон!

Қизим қўлимдан ушлаб мени етаклаб олди. Йўл четидаги тўрт қаватли уйга яқинлашаяпмиз. Оёқ-қўлим титраяпти. Шу митти жондаги, муштдеккина қизалоқдаги ҳаяжон, унинг қўлчаларидаги тафт менинг томирларимга ҳам кўчди. Юрагимда алланечук соғинч туйғулари оловланиб, бўғзимга нимадир...

Шаҳарнинг ўзига хос турмуш тарзи тақозоси билан фарзандларим туғилиб ўсган уйни сотиб, уч йил муқаддам кўп хонали уй олгандим. Олти ёшга кириб-кирмаган қизимнинг ёдига бунчалар сингиб ўрнашган бу азиз гўша қаршисида айни дам ўзимни гуноҳкордай ҳис қилаётгандим. Қизим етаклаяпти, ноилож унинг ортидан эргашаяпман. Мана, ниҳоят уйнинг йўлагига келдик, ичкари кирдик. Мен беихтиёр қизимнинг ортидан эргашяпман, зинапоялардан юқори кўтарилаяпмиз, юрагим энтикиб кетаяпти, кўксимга оғирлик қилаяпти. Тўртинчи қаватга чиқдик, сўл томондаги ўша эшик, 60 рақами ҳам ўша-ўша шаклда, алмаштиришмабди. Самодил жажжи бармоқлари билан сарғиш дуб эшикни сийпалай бошлади. Оҳиста қайрилиб мунчоқдай ёшли кўзларини менга қадади.

- Дадажон, ичкарига кирмаймизми? - деди оҳиста, худди биров эшитиб қолмасин, дегандай пичирлаб.

- Энди ичкарида бошқалар яшаяпти, қизим, - дедим.

Самодил уф тортди. Сўнг:

- Майли, дадажон! Майлига, фақат мана шу ерда, зинапояда озгина ўтирайлик.

Ўтирдик. Сукунат. Бироқ бу сукут ботинидаги "чинқириқ" менинг юрак-бағримни эзиб юборяпти. Қизим секингина қўлимдан тортди, ўрнидан турди:

- Дада, сиз бораверинг, мен ҳозир етиб оламан.

Ноилож, зинапоялардан пастлай бошладим. Елкамдан нимадир эзиб тургандай эди. Учинчи қаватда тўхтаб уни кузатдим, жажжи бармоқлари эшикка туташ деворларни силади, сўнг қизим эшикни ўпиб қўйди... ва ортга бурилиб зинадан пастлай бошлади. Мен шаҳдам қадамлар билан пастга, биринчи қаватга етиб, ташқарига отилиб чиқдим...

Машинага ўтирдик. Кўзим жимирлашди. Бироз ўзимга келгач, йўлга тушдик. Қизим ўгирилиб машинанинг орқа ойнасидан уйга қўл силкиб хайрлашаяпти. Машина муюлишга келганда қўл телефоним жиринглади. Файласуф дўстим қўнғироқ қилаётган экан.

- Қаерларда юрибсан?! Бутун бошли аудитория сени кутаяпти... ҳеч шу бемалолчилигинг қолмади-да...

- Мен ўзи қаерга бормоқчиман? - дедим тутақиб.

- Ҳой, эсинг жойидами? Университетга, Ватан туйғуси, Ватан ҳақида...

- Йўқ мен боролмайман... биз бу мавзуга тайёр бўлишимиз, маънан тайёр бўлишимиз керак экан... Мен боролмайман...

Машинани бошқа кўчага бурдим. Яна телефон жиринглади. Тағин файласуф: - Ҳой, сен қип-қизил шоир экансан-ку, хаёлинг жойидами, ҳозир қаердасан, ўзи?

- Қайтиб кетаяпман.

- Нега?

- Ватан ҳақида юзаки гапирмаслик учун.

- Бу нима деганинг?

- Тушуниб ол ўзинг! Улкан Ватан ҳақида гапиришдан аввал кичик остона - киндик қонинг томган уйни зиёрат қилишинг, ўша уйни юрагингга жойлашинг керак экан...

- Ол-а, гапларинг бунча ҳавойи бўлмаса.

- Бу ҳавойи гап эмас... буни ҳозир ўргандим.

- Ҳозир ўргандим дейсанми?.. кимдан ўргандинг? - деди файласуф кесатиб.

- Қизим! Биринчи синфда ўқийдиган қизимдан!

- Ўлай агар жинни бўп қопсан.

- Шу туришда борадиган жойинг ҳам тайинга ўхшайди.

- Ҳа, тайин, ҳозир вокзалга бораман. Билет оламан. Кечқурун поезда чиқаман. Ўзимнинг Мўминқул қишлоғимга бораман, ота уйим, эна остонамга бош эгиб таъзим қиламан, ҳовлимиз деворларига юзимни босаман... биласанми кўнглимда нимадир уйғонганга ўхшаяпти...

Қўл телефонимдан овоз келди:

- Овозингни ўчир! Масхарабоз экансан! Мен сени одам деб ҳурмат қилиб ўтирибман-а! Ах...

Телефон тугмасини босиб қўйдим. Сўнг укамга, Тали полвонга қўнғироқ қилиб, кечқурун йўлга чиқишимни айтдим.

- Яхши ўйлабсиз, ака! Самодил қизингиз той-той қилиб энди-энди юра бошлаганда келувдингизлар! Ҳозир катта қиз бўлиб қолгандир.

- Худога шукр, катта қиз бўлиб қолибди, бугун билдим. Мана, гаплаш ўзи билан...

Ортимга ўгирилдим. Самодил орқа ўриндиқда ойнага бошини қўйиб, гўёки ухлаётган каби кўзларини юмиб олганди... У кўз ёшларини кўрсатмай, ич-ичидан йиғларди.

Қўчқор НОРҚОБИЛ.