Келин танлаш сирлари

КЕЛИНИНГИЗНИНГ ПАЛАГИ ТОЗА БЎЛСИН

ПАЛАГИ ТОЗА ҚИЗ

Халқимиз қадимдан келинликка қиз танлаётганда, ўзига хос одатларга амал қилиб келган. Чунки келин бўлиб тушаётган қиз бир кун келиб, мана шу хонадон авлодларига она бўлади. Болалар соғлом ва бақувват бўлиб туғилишида келиннинг саломатлиги катта аҳамиятга эга. Шунинг учун ҳам ота-боболаримиз нафақат келинликка танланган қизнинг ўзини, балки етти пуштини суриштирганлар.

Қариндош-уруғ, таниш-билишлар томонидан бирорта қиз тавсия этилса, биринчи галда "Палаги тоза эканми?" дея сўралган.

Соғлом, одоб-ахлоқли қизни танлаб олишда, биринчи навбатда, унинг онаси ва бувиларининг гап-сўзлари, юриш-туришига қараб баҳо беришган. Агар улар келин танловчиларнинг дидига маъқул келса, қизнинг она тарафдан ва ота тарафдан етти авлоди қуйидаги талаблар асосида суриштирилган:

- қизнинг ота-боболари маҳалла-кўй, эл-юрт орасидаги, яъни уларнинг жамиятдаги мавқеи қандай?

- авлоднинг аёллари эркакларни қадрлай оладими?

- эркаклари аёлларни эъзозлайдими?

- улар орасида эл корига ярайдиган оқсоқоллар, кайвонилар бўлганми?

- авлоднинг ўғлонлари бақувват, мард ва бир сўзлими?

- қиз-жувонлари рўзғор ишига саришта-саранжомми?

- улар хушфеъл бўлганми?

- бу авлоддаги инсонлар қандай хасталикларга чалинган, яъни улар орасида суяк сурадиган касалликлар йўқми?

Шунингдек, қизнинг палаги суриштирилаётганда, ота-боболари орасида зинокорлар, каззоблар (ёлғончилар), фирибгарлар, ўғрилар, ғийбатчилар, баднафслар, фитначилар, яъни одамларни бир-бирига қайраб уриштириб қўювчилар бўлганми, йўқми, деган саволлар ҳам, албатта, ўртага ташланган ва бундай иллатлардан холи ҳамда юқоридаги талабларга жавоб берадиган авлоднинг қизи келинликка энг маъқул номзод деб топилган.

Шу ўринда, бир нарсани айтиб ўтиш лозимки, қизини узатаётган ота-оналар ҳам ҳудди шундай талаблар билан куёв бўлмиш йигитнинг етти пуштини суриштирганлар. Бу ишни эл-юртнинг оқсоқоллари, кўпни кўрган отахон ва онахон бажаришган ва қизнинг хонадонини яхши билган одамлардан сўраб-суриштиришган.

ОНАСИНИ КЎРИБ ҚИЗИНИ ОЛ...

Келин қилмоқчи бўлганларга, биринчи навбатда, "Онасини кўриб қизини, орқоғини кўриб бўзини ол", дея маслаҳат беришади. Нега энди қизнинг ўзига эмас, онасига қараб баҳолашади? Бунинг ҳам ўзига хос сабаблари бор. Қиз боланинг энг кўп вақти онасининг ёнида ўтади. Она қўни-қўшнилар билан гаплашаётганда ҳам, ошхонада таом тайёрлаётганда ҳам, қиз бола уни зимдан кузатади.

У ёшлигидан волидасининг ҳар бир гапига, ҳар бир ишига, ҳатто кийиниши ва юриш-туришига тақлид қилади.

Оддийгина ҳаётий мисол: она икки яшарлик қизалоғи ёнида кимнидир ғийбат қилиб, қарғана бошласа, қизча бу қарғишларни тезда ўзлаштириб, эртасига ўзининг тенгдошларига нисбатан қўллайди. Руҳшунослар боланинг онгини оппоқ қоғозга ўхшатишади. У атрофдагилар таъсирида шаклланади.

Агар она ғийбатчи бўлиб, қариндош-уруғ, қўни-қўшниларнинг ҳеч бирини яхши демаса, ҳамиша уларнинг айбини қидиришга уринса, унинг ёнида вояга етаётган қиз ҳам бора-бора атрофдагилар ҳақида шундай хулосага келади ва ўзи билиб-билмай бошқалардан айб қидира бошлайди. Аксинча, она бошқаларнинг яхши тарафини бўрттириб кўрсатса, одамларнинг яхши-ёмон тарафларини холис баҳолай олса, бу хонадонда ўсган қиз ҳам онаси каби зукко бўлиб вояга етади.

Шу сабаб ҳам, узатиладиган қизи бор хонадонларнинг эшигини тақиллатишдан аввал унинг онаси ҳақида кўпроқ сўраб-суриштиришади.

Агар она хушфеъл, атрофдагилар билан хушмуомала, пазанда, маҳалла-кўйнинг корига ярайдиган аёл ҳамда оилада саранжом-саришта бека бўлса, бундай аёлнинг қизини келин қилишга интилганлар кўп бўлади.

ЙИГИТЛАР ҚАЙЛИҚ ТАНЛАГАНДА

Авваллари йигитларни уйлантиришдан аввал бир неча қизнинг номзоди ўртага ташланган. Уларнинг ота-оналари, етти аждоди юқоридаги талаблар асосида суриштирилгач, совчиларни юборишдан аввал, қизнинг бўй-басти, ҳусни латофатини кўриб келиш учун яширинча келинлар юборилган. Улар турли баҳоналар билан қизнинг ҳовлисига кириб, у ҳақдаги маълумотларни йигитнинг вакилларига етказган.

Шу ўринда бир савол туғилади: нега қизлар бунчалик катта синовлардан ўтиб, келинликка танланган?

Юқорида айтганимиздек, келин бўлмиш қиз шу авлоднинг фарзандларига она бўлиши керак. Авлоднинг равнақини ўйлаган ота-оналар ўғил уйлантираётганда, келин бир кун келиб невараларига она бўлишини катта масъулият билан ҳис этишган ва авлодлар олдидаги жавобгарлик ҳисси билан келин танлашган.

ОНАСИ МАҚТАГАННИ ОЛМА, ЯНГАСИ МАҚТАГАНДАН ҚОЛМА...

Доно халқимиз қиз танлашда юқоридаги ақидага амал қилишга одатланган. Қизини бошқаларга кўз-кўзлаб, ҳар бир ишини мақтаб юрадиган оналар орамизда учраб туради. Нега энди онаси мақтаган қизни олмаслик керак? Чунки оқила она ўз қизини бозорга солишдан андиша қилади ва айнан мана шу андиша ҳам аёлларнинг энг яхши фазилатларидан бири ҳисобланади. Яхши қизни атрофдагилар - маҳалла-кўй, қариндош-уруғ мақтайди. Қизни хушхулқ қилиб тарбиялаган она эса жим турганча, ҳурмат топади.

Аслида, қайси она ўз боласини ёмон дейди? Ҳар бир онанинг болаларига меҳри бўлакча. Агар бу меҳр ҳаддан зиёд бўлса-чи? Унда бу нарса яхшиликка олиб келмайди. Ҳатто қиз узатилгандан кейин ҳам она қизининг юзига термилиб туради. Агар уни куёв тарафдан кимдир хафа қилганини сезиб қолса борми, дарҳол қудасининг уйига ошиқади ва арзимаган тушунмовчилик жанжалга айланади. Одатда, қизини ёшлигидан ҳаммага мақтаб юрган оналар кейинчалик ўзлари билмаган ҳолда унинг бахтига тўғаноқ бўлиб қолишади.

Маълумки, оиладаги келишмовчиликларнинг яна бири қайнсингил билан келин ўртасида кечади. Агар қиз яхши тарбия топган, зукко ва зийрак бўлса, келин аясининг меҳрини қозонади.

ТАҚДИР ҲУКМИ

Хали ўғли ёш бўлса-да: "Қандай қизни келин қиларканман?" деб ўйламаган она топилмаса керак. Кексалар бу борада шундай дейдилар: "Тўқсон эшикни тақиллатсанг ҳам, тақдирига битилгани бир куни пешонасидан чиқади".

Азизлар, сўзимизни мухтасар қилиб, келинликка танлаган қизингизнинг қадами қутлуғ келиб, уйингизни нурга тўлдирсин, деб ният қилиб қоламиз.

Ҳамрохон МУСУРМОНОВА.