Ҳикоя

САБРДАН ЯРАЛГАН УМР

Олис сафарга отлангандим. Бундай вақтда яхши суҳбатдош ҳамроҳ бўлишини истайсиз. Ниятим холис экан, йўловчи шеригим ўрта ёшдаги очиқкўнгил, самимий аёл экан.

Суҳбатимиз бир зумда қизиди. Унинг ҳаёт йўллари ҳақидаги айтиб берганларини тинглар эканман, аёл матонати, сабри ҳар қандай тўсиқларни, синовларни енгиб ўтишга қодирлигига яна бир бор амин бўлдим. Суҳбатдошимдан розилик олиб, унинг бошидан ўтганларини сиз муштарийларга ҳам илиндим.

- Ота-онам кўп йиллар фарзандсизликдан қийналишган. Бир-бирларини қаттиқ севганлари учун ҳам ажралиш, бошқа турмуш ҳақида ўйлашмаган. Кейинроқ бир қариндошимизнинг тавсияси билан қизалоқ асраб олишган. Уни меҳр билан парвариш қилишгани боисми, Яратганнинг инояти ва меҳрибончилиги билан мен дунёга келган эканман. Мендан сўнг икки укам бирин-кетин оиламизга қувонч олиб киришган. Хуллас, оилада эрка қиз бўлиб улғайдим. Айниқса, дадам мени еру кўкка ишонмасдилар. Мактабни тамомлаб, олийгоҳга кириш истагимни уйдагиларга айтганимда, улар бир-бирларига маъноли қараганларини сездим. Билсам, дадам мени яқин дўстининг ўғлига унаштиришга келишиб қўйган экан. Йиғладим, аммо илк бор дадам менинг истагимга қарши чиқди. Куёв бўлмишнинг отаси нуфузли фирманинг раҳбари, ўғли эса унинг ягона меросхўри эди. Дабдабали тўй ҳам ўтди. Бошида яхши яшадик. Бироқ кун ўтган сайин куёвнинг хурмача қилиқлари ошкор бўла бошлади. Эрталаб чиқиб кетар, ярим тунда ширакайф қайтадиган турмуш ўртоғимни бир куни ётоқхонада билагига укол қилаётганда кўриб қолдиму, қўрқиб кетдим. Менга кўзи тушган эрим кимгадир бу ҳақида "гулласам", ўлдиришини айтиб пўписа қилди. Тонгга қадар йиғлаб чиқдим. Нонушта маҳали қайнонам ўғлининг қачон келганини сўради. Мен тўғрисини айтдим. Ўша куни кечқурун эрим онасига ҳақиқатни айтганим учун мени қаттиқ калтаклади. Калтаклар зарбидан ҳушимни йўқотибман... Ўзимга келганимда қайнонам бошимда ўтирарди. Тинмай ўғли учун узр сўраётган қайнонамни тинчлантирдим...

Кунларимда маъно қолмаганди. Яратгандан кеч кирмаслигини, қоронғу тушмаслигини ўтиниб сўрардим. Чунки унинг арзимаган баҳона билан жанжал кўтариб калтаклашидан қўрқиб келинлик уйимга киришга, эрим билан ёлғиз қолишга ҳадиксирардим. Ота уйимга қайтиш эса мен учун ўлим билан тенг эди. Ота-онамнинг баланд лавозимлардаги фаолиятига, нуфузига, ҳурматига "қизи қайтиб келибди" деган тамға босилишини истамасдим. Яхши келин бўлдим чоғи, қайнона-қайнотамнинг меҳрларига, мақтовларига сазовор бўлгандим. Бу эса эримнинг ғазабини келтирарди. Унинг камситишлари, ҳақоратлари, "сен менга керак эмассан" дея ерга уришларидан юрагим тугаб бўлганди. Бунинг устига унинг туғмаётганимни писанда қилишларидан безиб кетгандим. Бир неча бор жонимга қасд қилишни ўйладим, аммо Яратганнинг қаҳридан қўрқдим. Ўтинчларим Худога етиб бориб, ҳомиладор бўлдиму, қувончим осмонни тутди. Шундан сўнг эримнинг муносабати бир қадар ўзгаргандай бўлди. Энди фақат Яратганга кечаю кундуз боламни соғлом бағримга босишни ўтиниб сўрардим. Турмуш ўртоғим эса яна қилмишларини бошлаганди. Қайнотам ярим тунларда ўғлини қиморхоналардан топиб келарди. Ана шундай кунларнинг бирида уйимизга қандайдир одамлар келишиб, эримнинг қиморда катта пул ютқазиб қўйганини айтишди. Қайнотам улар талаб қилган пулни бериб, ўғлини қутқариб олди. Ўша куни эрим отасидан ялиниб-ёлвориб кечирим сўради. Бу ишни қайта такрорламасликка онт ичди. Шу воқеадан кейин қайнотам "Ўз рўзғорини ўзи тортса, ақли кирар" деган умидда бизни алоҳида уйга кўчирди. Аммо ана шундан кейин ҳаётимнинг яна-да оғир кунларини бошимдан ўтказдим. Эрим ҳам, мен ҳам ишламасдик. Қайнотамнинг ёрдами билан рўзғор тебратардик. Арзимаган сабаблар билан калтакланардим. Эрим ҳатто ой-куним яқинлашганига ҳам эътибор бермасди. Ана шундай калтаклари сабаб биринчи фарзандим муддатидан олдин дунёга келди. Илк бор дояга берган саволим ҳам "Фарзандим соғломми?" деганим бўлди. Минг шукрлар бўлсин, Яратганнинг меҳрибонлиги билан соғлом қизчани дунёга келтиргандим. Буни сабримнинг раҳмати деб қабул қилдим. Эримнинг ота бўлганидан қувонганини сезмадим. У ҳар доимгидай уйга келмасди. Ота-онасига бу ҳақда айтсам, ўлдиришини айтиб қўрқитарди. Ота-онамни ҳам, қайнота-қайнонамни ҳам ранжитмаслик учун ўзимни бахтли кўрсатишга ҳаракат қилардим. Ўз уйимдагилар куёвининг қилиқлари ҳақида ҳеч нарса билмасдилар. Уларнинг назарида эрим ақлли, оилам деб елиб-югурадиган инсон, мен эса ҳамон эрка, шаддод, қайсар қиз эдим. Аслида эса... мен аллақачон улғайиб, матонатли аёлга айланиб улгургандим. Рўзғорга харна дея қўшнимдан дўппи тикишни ўргандим. Уй ишларидан бўш вақтимда дўппи тайёрлаб, қўшнимга берар, у эса дўппиларни сотиб пулини келтириб берарди. Аста-секин бу ишнинг ҳадисини олдим. Даромадимни уйга, фарзандимга сарфлардим.

Қизим икки ёшга етай деганда яна бир синовни бошимдан кечирдим. Эрталаб эшик қўнғироғи жиринглади. Ўша куни қайнонам меҳмонга келганди. Эшикни очсам, ёшгина қиз қўлида чақалоқ билан турибди. У эримни сўради. Қўлидаги гўдакни менга тутқазди-да, "Эрингизнинг боласи менга керакмас!" деганча қайнонамнинг "ҳай-ҳай"лашига ҳам қарамай, машинага ўтириб жўнаб қолди. Мен лол эдим. Нима дейишни, не қиларимни билмасдим. Ётоқхонага кириб эримни уйғотдим. У саволларимга жавоб беришни истамади. Индамай кийинди-да, чиқиб кетди. Шу кетганича бир ой қорасини кўрсатмади. Суриштирсак, пойтахтда экан. Мен эса ташлаб кетилган гўдакка меҳр бердим. У ҳам қизча эди. Ўз фарзандим ҳали кўкракдан ажралмагани боис, унга ҳам кўкрак тутдим. "Болада нима гуноҳ?" дедим, қизчани ҳам ўз фарзандимдек қабул қилдим. Бунинг учун аёл кишидан жуда катта матонат кераклигини ўшанда ҳис қилдим. Чунки унинг юзларига ҳар гал қараганингизда, хиёнатнинг аччиқ ифодасини кўргандай бўласиз. Мен ана шу ифодага кўз юмишга қарор қилдим. Аввалига қаршилик қилган қайнонам кейинроқ мени тушунди. Бу воқеани эшитган дадам қаттиқ ранжидилар. Онам эса ўзини йўқотиб қўйди. Эрим қайтиб келгач, боланинг онасидан фарзандидан кечганлиги тўғрисидаги тилхатни олдик. Икки қизалоғим ҳам ҳаётим мазмунига айланганди.

Кундузи дўппи тикардим, кечаси бозорга ширинликлар тайёрлардим. Рўзғоримиз бут эди. Бу орада ўғил фарзандли бўлдик. Бироқ эримнинг совуқ муомаласи ўзгармасди. Хиёнатлари ҳақида эшитсам-да, ишонгим келмасди. Бироқ ўз кўзим билан кўргач... у яна мендан устун келди. Яна ҳақоратлар, калтаклар зарбидан қон қақшадим. Фарзандларим учун яна сабрдан тош тишладим. Мени олдинда даҳшатли синов кутиб турганини билмасдим. Бир куни тонгда уйимиз эшигини тўсатдан тақиллаши ва нотаниш кимсанинг гаплари мени бутунлай ақлдан оздирай деди. Айтишича, эрим мени ҳам, уйимизни ҳам қиморга бой берганди. Ортимдан югуриб чиққан фарзандларимни кўрган бояги одам ўйланиб туриб охирги чорани айтди: "Синглим, бу ердан тез кетинг. Эрингиз одам эмас экан. Гулдай аёлини, фарзандларини хор қилган эркакка хайф! Ёш экансиз, жувонмарг бўлиб кетманг!"

Буни эшитган эрим ҳам уйдан ҳайдади, унинг оғзидан чиққан "жавоб" сўзи оиламга нуқта қўйди. Ота уйимга қайтиб боргач, бор гапдан улар ҳам хабар топдилар. Дадам юрак хуружини кўтаролмай оламдан ўтди. Бутунлай ҳаётдан кўнглим совиганди. Онам ва икки укам менга далда бўлишга, ҳаётга бошқача кўз билан қарашга ундашарди. Мен фарзандларим учун ҳам яшашим керак эди. Укаларимнинг ёрдами билан туманимиз марказида гўзаллик салони ташкил қилдим. Кейинроқ ишимиз юришиб кетгач, уни кенгайтириб, фотосалон ҳам очдик. Онам нуфузли ташкилотда ишлагани боис, ўз ўрнига менинг номзодимни тавсия қилганди. Улар ишга таклиф қилишди. Бироқ ёлғиз аёлнинг бошида калтак синавераркан. Ташкилот раҳбари билан ишқий муносабатда эканлигим ҳақидаги уйдирмани эшитиб, ўзим ҳам, раҳбар ҳам ҳайрон қолдик. Бўшаш тўғрисидаги аризамга имзо қўйган раҳбар миш-мишлар учун узр сўради. Тўғри, мен ўзимни оқладим, бироқ у ерда қайта ишлолмасдим. Яқин дугонам "Ёшсан, ҳамма ҳавас қиладиган ҳуснинг бор, шунинг учун ҳам атрофингда миш-мишлар айланаверади", деб далда берган бўлди. Бошқа бир ташкилотга ишга жойлашдим. Ўзимга топширилган вазифаларни астойдил бажариб, ҳурмат топдим. Жамоамдагилар ҳам, ташқаридагилар ҳам эътибор билан қаршилашарди. Буларнинг барига ҳалол меҳнатим, сабрим билан эришгандим. Аммо топган ҳурматимни кўролмаганлар ҳамон бор экан. Саломатлигим ёмонлашгани боис, таътил олдим. Даволаниб қайтсам, иш жойимда яна ғийбат болалабди. Мен таътилга чиққан куни ташкилотимиздаги бир бўлимнинг раҳбари ҳам меҳнат таътилига чиқибди. Нима эмиш, мен ўша билан тоққа дам олгани кетганмишман... Суриштириб билсам, фарзандсиз, оиласиз бир ҳамкасбимнинг тарқатган бўҳтонлари сабабли ишхонамдагиларнинг муносабати ўзгарган экан. Бу ҳақида билган кунимоқ унинг олдига кирдим.

Дилимдан ўтаётганларни тўкиб ташладим:

- Сиз оила, фарзанд тақдири нима эканлигини умуман билмайсиз. Мен ҳар бир қадамимни икки қизим ва ўғлимнинг тақдирини ўйлаб ташлайман. Шу вақтгача номусимга ҳам, номимга ҳам гард юқтирмадим. Аммо сиздек ғийбатчиларнинг қилмиши туфайли менга ўхшаган ёлғиз аёлларнинг номи қора бўлиб қолади. Сизни Худога солдим...

Шу ўринда айрим ана шундай кимсаларга нисбатан: "Кимнидир муҳокама қилишдан аввал унинг босган йўлларидан юриб кўр. У тўккан кўз ёшларини сен ҳам тўк! У қоқилган йўлларда сен ҳам қоқилиб кўр! Унинг азобини ҳис қил, майли, ундан кейин муҳокама қил!" дегим келади.

Ўша воқеадан кейин ишдан бўшадим. Менинг тўғрилигим, поклигимни билган раҳбар ишга қайтишимни сўради, бироқ синган кўзани тиклаб бўлармиди?

Мана, ҳозир яна тадбиркорлик билан шуғулланяпман. Худо хоҳласа, шу йил тўнғич қизимни турмушга узатаман...

* * *

Суҳбатдошимнинг ҳикояси бир аёлнинг сабрдан тўн кийиб, бардошдан боғ яратганидан нишона эди.

Шарифа ҲАСАНОВА.