Мутахассис минбари

ҚАНДЛИ ДИАБЕТ ҚАНДАЙ КАСАЛЛИК?

УНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ УЧУН НИМАЛАРГА

ЭЪТИБОР ҚАРАТИШ ЗАРУР

Қандли диабет хасталиги кейинги йилларда кенг тарқалиб бораётган касаллик ҳисобланиб, у бутун умр давом этиши ва оқир асоратларга олиб келиши билан хавфлидир.

Қандли диабет кўп ҳолларда ёғли овқатлар, ширинликларни кўп истеъмол қилиш, камҳаракатлилик ва доимий асабийлашиш натижасида юзага келади. Бу касалликка чалинган одам зудлик билан ҳаёт тарзига ўзгартириш киритмаса, инфаркт ва инсульт хавфини 24 марта, қон босими кўтарилиш хавфини 3 марта, буйрак функцияси бузилиши хавфини 17 марта, оёқларда гангрена ривожланиш хавфини 20 мартага оширади. Айрим ҳолларда кўриш қобилиятининг йўқолишига ҳам олиб келиши мумкин.

Касалликнинг бошланғич кўринишларини бемор кўпинча сезмайди, хасталик билинмасдан ривожланиб боради. Бироқ хасталикнинг ҳаёт учун хавф солувчи асоратлари жуда тез ривожланади.

Қандли диабет қонда қанд миқдорининг меъёрдан ортиши билан характерланади. Касаллик ошқозон ости безида инсулин гормонини етарлича ишлаб чиқарилмаслиги ёки ҳужайраларнинг инсулинга бўлган сезгирлигининг камайиши натижасида ривожланади. Инсулин барча ҳужайралар мемранасининг эшигини қанд (глюкоза) учун очиб беради. Ҳужайралар инсулин таъсирида қондаги қандни ўзига фаоллик билан юта бошлайди. Қанднинг парчаланиши натижасида энергия ажралиб чиқади. Бу энергия органлар, мушаклар фаолияти учун сарфланади. Глюкозанинг ортиқча миқдорини инсулин гликогенга айлантириб, жигар ва мушак ҳужайраларида йиғади. Шу тарзда қондаги қанд миқдори овқатланиб бўлгандан 1,5-2 соат ўтиб, камаяди ва меъёрга келади.

Қандли диабетнинг икки турга ажратиш мумкин. Унинг биринчи тури инсулинга боғлиқ бўлиб, болалар ва ўсмирларда тепки, қизамиқ, гепатит каби вирусли инфекцияларни бошдан ўтказгандан сўнг бошланади. Бунда ошқозон ости безининг инсулин ишлаб чиқариш механизми ишдан чиқади. Бу турдаги беморлар қонида инсулин миқдори жуда кам бўлади ёки умуман бўлмайди. Шунинг учун улар инсулин инъекциясига муҳтож бўладилар. Бу турдаги диабетнинг юзага келиши ва ривожланишида наслий омил етакчи ўрин тутади. Касалликнинг бу тури умумий қандли диабетга чалинганларнинг тахминан 10 фоизини ташкил этади. Касалликнинг бу турида вақтида қабул қилинмаган ёки меъёрдан кўпроқ қабул қилинган инсулин инъекцияси оқибатидаги кома ҳолати, буйрак функциясининг бузилиши хавфлари юқори бўлади.

Қандли диабетнинг иккинчи турида ошқозон ости бези етарлича инсулин ишлаб чиқаради, бироқ ҳужайраларнинг инсулинга бўлган сезгирлиги камаяди. Сабаби, ҳужайра ва унинг деворида ортиқча ёғнинг йиғилишидир. Ёғ қават инсулин таъсири учун тўсиқ бўлиб қолади. Ҳужайралар томонидан қабул қилинмаган қанд, табиийки, жигар ва мушак ҳужайраларида ҳам заҳира ҳолида йиғилмайди. Натижада қонда қанд миқдори ортиб кетади. Бу турдаги қандли диабетнинг юзага келишига носоғлом турмуш тарзи, ёқли таом ва ширинликларни кўп кўп истеъмол қилиш, камҳаракатлилик, доимий асабийлашиш сабаб бўлади. Касалликнинг бу тури кўз, мия, юрак, буйрак ва оёқда майда қон томирларининг яллиқланиши, инсульт, инфаркт, кўриш қобилиятининг йўқолиши, буйракнинг ишлаш меъёрини бузилиши, оёқда тузалмас яраларнинг пайдо бўлиши, гангрена каби оғир асоратларга олиб келиши мумкин.

Касаллик белгилари, яъни юқорида қайд этилган ҳолатларни ўзида кузатган киши, албатта, шифокорга мурожаат қилиши, тиббий кўрикдан ўтиши зарур. Шунингдек, доимий чанқаш, пешоб ажратишнинг тезлашиши ва ажратиладиган пешоб миқдорининг ортиши, очиқишнинг кучайиши, тана вазнининг камайиши, кўзнинг хиралашиши, ҳолсизланиш (тез-тез чарчаш) каби белгилар ҳам касалликнинг бошланаётганидан дарак беради.

Бундай беморлар мунтазам равишда пархез таомларни истеъмол қилишлари, қондаги қанд миқдорини доимий ўлчатиб боришлари, мунтазам жисмоний машқлар билан шуғулланишлари, шифокор-эндокринолог тавсияларига асосан қанд миқдорини камайтирувчи дориларни мунтазам қабул қилишлари мақсадга мувофиқдир.

Шу ўринда касалликни даволагандан кўра унинг олдини олган афзал эканини унутмаслик керак. Шифокор тавсиялари ҳамда соғлом турмуш тарзига риоя қилинган тақдирдагина бунга осон эришилади.

Т. МАМАСОДИҚОВА,шифокори.