Ҳикоя

ҚАРҒИШ

Табиатан ювош Сами ғ отанинг ҳовлисидан эшитилган шовқин-сурон қўшниларга эриш туюлди. Ён қўшнилар ва уларнинг фарзандлари ҳам Самиғ отани ўзларига яқин олиб "бобо" деб аташарди. "Бобо"нинг хонадони тинч ва осойишталиги билан ажралиб турарди. Аммо Ҳилолани турмушга беришди-ю, ана шу осойишталик барҳам топди. Қўшни қишлоққа келин бўлиб тушган қизи куёв билан ҳар келганида ота юрак ҳовучлаб турадиган бўлиб қолди. Алҳол, куёвбола бирор нарсани баҳона қилиб жанжал чиқаришни одатга айлантирганди. Аслида у хотинининг уйига ҳам келар, аммо ҳар келганида қайнотасининг дилини ранжитиб кетарди. Бугун ҳам ўрганган кўнгил, ўртанса қўймас, деганларидек бўлди. Арзимаган нарсани баҳона қилиб, хотинини ҳақоратлади. Кейин қайнотасига ўда ғайлади. Дарвоза тагида тўпланган қўшниларни кўриб, ҳижолат чеккан Сами ғ ота бошини солинтирганича ичкари кириб кетди.

... Ҳилолага Жамшиддан совчилар келганида розилик беришга Сами ғ отанинг негадир кўнгли чопмаган эди. Аммо ўртага қишлоқ оқсоқоллари тушгач, уларнинг сўзларини қайтара олмади. Одам оласи ичида деганлари рост экан. Дастлаб мўмингина бўлиб кўринган йигит кейинчалик қилиқ чиқара бошлади. Нобоп шерикларга қўшилиб қолди. Ичкиликка берилди. Кейин нашага ружу қўйди. Ана шу касофат туфайли бинойидек ишлаб турган корхонасидан ҳайдалди. Ҳамқишлоқлари орасида обрўсини йўқотди. Хурмача қилиқларидан безиган таниш-билишлари ҳам иложи борича унга рўбарў келмасликка уринадиган бўлиб қолди. Чунки Жамшид маст бўлди дегунча, учраган одамга осилиб, кайфиятни бузарди.

Жамшид энди кайф-сафо учун пул тополмай қийнала бошлади. Ошна-о ғайниси ҳам қарз бермай қўйди. Қўли гул чевар Ҳилола тиним билмай ишлаб топаётган пулнинг ҳам баракаси учди. Хумор тутган пайтда Жамшиднинг кўзига ҳеч нарса кўринмай қолар, аламини хотинидан оларди. Топган-тутганини юлқиб кетарди. Эри кайф бўлиб келган кунлари Ҳилола ўзини қўярга жой тополмасди. Аммо ундан қочиб қутулишнинг иложи бўлмасди. Шу боис кейинги пайтларда Ҳилоланинг афт-башараси, танаси тез-тез моматалоқ бўлиб турарди. Бемаврид калтакланиши таъсирида бир эмас, икки марта ҳомиласи тушди. Кейин эса бўйида бўлмай қолди.

Энди Ҳилоланинг нафақат со ғли ғи ва ороми, балки тилла-тақинчоқлари ва қимматбаҳо буюмлари йўқола бошлади. Жамшид айримларини хотинига билдириб олса, айримларини билинтирмай оладиган бўлди. Оқибатда хонадонда ҳафталаб қора қозон қайнамайдиган пайтлар ҳам бўлди. Аммо оила сирини ташқарига чиқармасликка аҳд қилган Ҳилола бу ҳақида ҳеч кимга о ғиз очмади.

Бир куни қизининг анча вақт жимиб кетганидан хавотирланган ота кечга томон бозорлик қилиб, уникига йўл олди. Кўча эшикдан кириши билан куёвнинг бўралаб сўкаётганини эшитиб, бир зум тўхтаб қолди. "Сизга нима ёмонлик қилдим" дея ингранаётган овоз қизиники эканлигини сезиб, юраги хаприққанча уй томон шошилди. Аммо бостириб киришга ботина олмади. Куёвнинг "Тез бўл дедим сенга" деб ўда ғайлаши, қизининг "Йўқ пулни қаердан оламан" дея зорланиши отанинг кўнглини дилгир қилиб юборди. Андишани йи ғиштириб қўйиб, уй эшигини шахд билан очди. "Ҳа, тинчликми?" Бурчакдаги тахланган кўрпачалар устига мук тушган қизи ҳам, унинг чап қўлини билагидан қайириб турган куёви ҳам бир зум қотиб қолишди. Жамшид хотинининг қўлини силтаб қўйиб юборганча қайнотасига салом ҳам бермай, ғудраниб ташқарига чиқиб кетди. Сами ғ ота дастлаб "Эр-хотиннинг орасига эси кетган тушади" деган ҳикматга амал қилмоқчи бўлди. Аммо қизининг аҳволини кўриб, юрак-ба ғри эзилиб кетди. "Кийин, қизим, уйга кетамиз".

Онаси ўлганидан бери отасига суяниб қолган Ҳилола уйига келгач, барча воқеани сўзлаб берди. Куёвнинг бунчалик олчоқлигидан дар ғазаб бўлган ота дастлаб, у билан эркакчасига гаплашиб қўйишни ният қилди. Орадан бир ой ўтса ҳамки, куёвдан дарак бўлмади. Энди Сами ғ отанинг юрагига ғул ғула тушди. Эшитганлар нима дейди? Фалончи қизини уйига келтириб олибди, деган иснодга қандай чидайди? Кейин орага одам қўйди. Гарчи айб бўлмаса-да, куёвидан узр сўраб, маҳалла оқсоқолларидан икки кишини жўнатди. Эртаси куни Жамшид гўё ҳеч нарса бўлмагандек кириб келди. Аммо ичиб олгани яққол сезилиб турарди. Сами ғ ака ўзи ош дамлади. Овқатдан сўнг тарвуз сўйиб келди. Кейин куёвга аста ёти ғи билан насиҳат қилишга киришди. Аммо отанинг икки ёшнинг турмуши бузилиб кетмаслиги учун қилаётган насиҳатлари куёвга қаттиқ ботди. Унга яхши гапириш билан таъсир кўрсатишнинг иложи йўқлигидан отанинг хуноби ошди. Асаби қўз ғаб, тутоқиб кетди.

- Ҳей, ношукр банда, шундоқ хотиннинг қадрини билмасанг кўр бўласанку ахир.

- Нималар деп валдираяпсиз? Сизнинг сўзингиз билан кўр бўлсам бўлақолай.

- Билиб қўй, Худога соламан.

- Қўлингдан келганини қилмайсанми? - Жамшид энди сенсирашга ўтди. Бу ҳам етмагандек, қайнотасининг кўксидан қаттиқ итариб юборди. Ота чайқалиб бориб боши билан деворга урилди. У пастки лабини тишлаганча, кўзларидан оқаётган алам ёшларини артаркан, қайта-қайта "Худога солдим" дейишдан нарига ўтмади.

Шу куни Ҳилола эри билан бирга кетди. Бироқ қайнота-куёв шундан кейин юз кўрмас бўлишди. Қиз гоҳо-гоҳо бирров келиб отасидан хабар олиб кетарди. Кўнгли қаттиқ ранжиган Сами ғ ота қизидан куёвнинг аҳволини сўраб қўяр, аммо у билан учрашишни хаёлига келтирмасди. Ҳилола эса эрининг барча зу ғумларига дош бериб, иложи борича унинг кўнглини олишга уринарди. Тик боқишга журъат қилолмасди ҳам. Зеро, онаси раҳматлик ўлими олдидан "Турмушга чиққанингда, эрингнинг ҳурматини ўрнига қўй, чунки эр пир бўлади", дея насиҳат қилганди. Гарчи, бундай эр ҳеч қачон пир бўлолмаслигини яхши билса ҳам, унга қарши чиқиб онасининг руҳини чирқиратишдан чўчирди. Жамшид эса индамас хотинни хўрлашни тобора кучайтирди.

Ота қизини кўп со ғинар, лекин бориб кўришга юраги дов бермасди. Ношукр куёви билан бақамти келиш унинг учун жуда азоб эди. Ҳилола ҳам фарзандсизлик азоби, оила ташвиши, эрининг зу ғуми туфайли барвақт қариди. У бора-бора руҳий касалликка чалинди. Қўни-қўшнилар унинг гоҳ ёш болалардек ҳўнграб йи ғлашини, гоҳ қаҳ-қаҳ отиб кулишини эшитиб эзилиб кетишарди. Аммо унга бирор ёрдам беришдан ожиз эдилар. Баъзи кунлари кўчага чиқиб кетаётган эрининг этакларига осилиб олган хотин "Худога солдик... худога солдик" дея қичқириб қоларди. Бундай пайтларда эри унинг қўлидан силтаниб қутулиб кетишга уринар, баъзида тепиб ҳам юборарди. Қизининг аҳволидан хабар топган ота бир неча бор келиб, ташқаридан қулфланган кўча эшик тирқишидан мўралаб, қизини чақириб кўрди. Аммо у отасини таниш даражасида эмас эди. Ҳилола бир неча йил шу йўсин азобланиб, бу дунёни тарк этди. Қизининг вафоти отани янада ўртаб юборди. У ҳар куни намоздан кейин кўзларидан шашқатор ёш тўкиб, қизининг умрига зомин бўлган куёвининг жазоланишини Аллоҳдан ўтиниб сўрарди.

Ёл ғиз қизидан барвақт ажралган отанинг юраги айрилиққа бардош бера олмади. Бир неча ойдан сўнг қишлоқ аҳли Сами ғ отани ҳам сўнгги йўлга кузатди. Орадан кўп ўтмай қўшни қишлоққа борган кишилар "Жамшид ака йиқилиб тушибди, иккала кўзи кўрмай қолганмиш. Кўчада етаклаб юришибди", деган гап топиб келишди.

Бахтиёр МАНСУРОВ.